פֿון וואַנען קומט דער האַס?

Where Does Hatred Come From?

Yehuda Blum

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published June 19, 2015, issue of July 10, 2015.

אָפֿט מאָל וווּנדער איך זיך: אַזוי פֿיל האַס, אַזוי פֿיל הריגות, אַזוי פֿיל שׂינאה אויף דער וועלט — פֿון די ערשטע האָמאָסאַפּיאַנער, ביז דער הײַנטיקער וועלט־באַפֿעלקערונג. אַמאָל האָט מען געממיתט צוליב פֿאַרשיידענע סיבות: צוליבן פֿרעס, דער אַכילה, צוליב דעם ווײַבערישן מין, צוליב טעריטאָריע און אָן אַ צאָל „צוליבס‟. הײַנט האָט זיך גאָרנישט געביטן, פֿאַרכאַפּונג פֿון טעריטאָריע, יענעמס פֿאַרמעגן, צוליב דעם ווײַבערישן מין, און ווידעראַמאָל, צוליב אַ טויזנט „צוליבס‟.

כ’האָב ערשט געזען אויפֿן עקראַן דעם גענאָציד, די פֿאַרניכטונג, וואָס די טערקן האָבן געפּראַוועט איבער די אַרמענער אין 1915, ממש חרובֿ געמאַכט אַ פֿאָלק, ווײַל זיי זײַנען קריסטן, און אויסגעטראַכט אויף זיי אַלערליי בילבולים. פֿאַרשטייט זיך, אַז דעם דאָקומענטאַר־פֿילם האָט צונויפֿגעשטעלט אונדזערס אַ ייִד מיטן נאָמען סטיואַרד גאָלדבערג, מיט דער שטיצע פֿון ייִדישע אָרגאַניזאַציעס. דער זעלבער חבֿרה־מאַן האָט צוגעגרייט אַ טוץ דאָקומענטאַר־פֿילמען, וואָס מען ווײַזט אויף דער טעלעוויזיע, וווּ ער באַהאַנדלט די ייִדישע עפּאָכע פֿון די 1880ער יאָרן ביז היטלערס אויפֿקום, און פֿאַרענדיקט מיטן חורבן.

דאָס אַלץ איז מיר נישט פֿרעמד, ס’איז זיכער באַקאַנט אַ יעדן איינעם. וואָס אינטערעסירט מיך איז די טבֿע פֿונעם מענטש, געראַטעוועט פֿון אַ גענאָציד און זייער טבֿע לגבי אַנדערע פֿעלקער, אַנדערע ראַסעס, אַנדערע רעליגיעס און אַנדערע מינדערהײטן. צי האָבן זיי זיך באַפֿרײַט פֿונעם וואָרעם, וואָס מען רופֿט האַס און מיאוסן ווידערווילן צו אַנדערע? די זעלבע פֿעלקער, וואָס זיי צי זייער נאָכוווּקס, איז ערשט אַרויס פֿון די שײַטער־הויפֿנס, פֿון דער מגפֿה פֿון האַס, פֿון דער שׂינאת־מוות, צי האָבן זיי אַרויסגעריסן פֿון זייערע אינגעוויידן די לײַדנשאַפֿט פֿון שטעכמעסערס? אויב נישט, מוז עס זײַן נישט אַנדערש ווי אײַנגעקאָוועט אינעם מענטשן, די שפּין פֿון האַס.

די נײַע עמיגראַנטן, וואָס האָבן פֿאַרכאַפּט די אַמעריקאַנער יבשה, אַליין אַנטלאָפֿענע פֿון רעליגיעזע רדיפֿות און שחיטות, האָבן זיך גלײַך גענומען צו די אײַנגעבירגערטע אינדיאַנער, און אַ סך פֿון זיי אויסגעשאָכטן. מיט דער צײַט האָבן זיי זיך אײַנגעפֿונדעוועט, און ווי נאָר מע האָט אַהערגעבראַכט טויזנטער אומשולדיקע נפֿשות פֿון אַפֿריקע, און זיי פֿאַרשקלאַפֿט, האָט זיך צעבליט דער האַס. זייער הויט האָט האָט אויסגעזען אַנדערש פֿון די ווײַסע לײַבער, און ביזן הײַנטיקן טאָג גייט אָן דער האַס צו די שוואַרץ־הויטיקע מענטשן. מיט אַ הונדערט יאָר צוריק, ווען אירלאַנד האָט אַדורכגעמאַכט דעם גרויסן הונגער, זײַנען אַ סך פֿון זיי אַהערגעקומען, אַ סך פֿון זיי זײַנען געוואָרן פּאָליציאַנטן, נו, האָט מען צו זיי, חלילה, אויסגעמיטן דעם האַס מיט דער רוגזה? אַ נעכטיקער טאָג.

און אַזוי פֿאָלק בײַ פֿאָלק, אַרײַנגערעכנט אונדז ייִדן; מ‘האָט דיסקרימינירט, נישט צוגעלאָזט צו געוויסע אַקאַדעמישע אינסטיטוציעס, כּמעט אַ יעדער פּרעסטיזשפֿולער אוניווערסיטעט האָט נישט צוגעלאָזט צו געוויסע פּראָפֿעסיעס, ווײַל דער אַנטיסעמיטיזם איז אײַנגעבאַקן אין זייער לײַב און לעבן.

און אַז איך האַלט שוין דערבײַ, וועל איך אײַך דערציילן די מעשׂה פֿון מײַן שכנטע, די אַרמענישע קריסטין. אונדזערע ביידע הײַזער זײַנען געווען צוגעטשעפּעט ווי אַ סיאַמער צווילינג. מיר האָבן אויסגעמיטן איינס ס’אַנדערע, ווײַל מיר האָבן זיך נישט געקענט און קיינער פֿון אונדז האָט נישט איבערגעטראָטן די שוועל איינע צו דער אַנדערער.