ייִדיש און די אינטערנעץ

Yiddish and the Internet


פֿון לייזער בורקאָ

Published June 21, 2015, issue of July 10, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

דער פּאָטענציאַל פֿון דער אינטערנעץ פֿאַר ייִדיש איז אַוודאי זייער אַ גרויסער. עס וואַקסט די צאָל ווייכטיקע אינטערנעץ־פּראָיעקטן פֿונעם „ביכער־צענטער‟, פֿון „פֿאָרווערטס‟, איצט אויך פֿון „אַרבעטער־רינג‟, פֿון „ייִדישפּאָפּ‟. עטלעכע יחידים, ווי רפֿאל פֿינקל און חיים באָכנער, שאַפֿן אויך נײַע רעסורסן.

נאָר פֿון דעסטוועגן, ווירקט די אַלגעמיינע טענדענץ פֿון דער אינטערנעץ קעגן ייִדיש. דער גרעסטער טייל פֿונעם פּאָטענציאַל ווערט ניט רעאַליזירט, סײַ ווײַל די מאַסן חסידים באַציִען זיך סקעפּטיש צו דעם, און סײַ ווײַל דווקא די גרויסע שפּראַכן זײַנען דאָרט די גרעסטע געווינער — קודם־כּל, ענגליש.

אויף דער וועלט לעבן איבער זיבן ביליאָן מענטשן, און צווישן זיי בלויז 360 מיליאָן געבוירענע ענגליש־רעדער — ד”ה בלויז 5% פֿון דער וועלט־באַפֿעלקערונג. אָבער לויטן אינהאַלט איז די אינטערנעץ 55% ענגליש. אַפֿילו די אַנדערע גרויסע לשונות, ווי רוסיש, דײַטש, און שפּאַניש, האָבן יעדער באַזונדער בלויז 5% פֿונעם „מאַרק‟. העברעיִש געפֿינט זיך אויפֿן 29סטן אָרט אין דער רשימה פֿון די פּאָפּולערסטע שפּראַכן, מיט 0.1%, צווישן בולגאַריש און ליטוויש. ייִדיש רעכנט זיך דאָרט אין גאַנצן ניט.

די אינטערנעץ דעמאָקראַטיזירט און האָמאָגעניזירט די וועלט־קולטור, זי באַזײַטיקט די גײַסטיקע גרענעצן צווישן לענדער און פֿעלקער. זי ברענגט אַרײַן נײַע אינפֿאָרמאַציע און נײַע קאָנטאַקטן אין די פֿאַרוואָרפֿנסטע ווינקעלעך, אָבער אויף דעם אופֿן שוואַכט זי אויך אָפּ די טראַדיציאָנעלע קולטורן און שפּראַכן. דעריבער איז די השפּעה פֿון דער אינטערנעץ אויף ייִדיש, אין לעצטן סך־הכּל, אַ נעגאַטיווע.

ס׳איז אָבער ניטאָ קיין אויסוועג, ווײַל די אינטערנעץ און די טעכנאָלאָגיע אַנטוויקלען זיך אַלץ גיכער, און אַפֿילו די רביים און רבנים קענען זיי ניט אָפּשטעלן. אויב אַ קולטור און אַ שפּראַך וועלן עקסיסטירן אין דער צוקונפֿט, וועלן זיי דאַרפֿן קענען קאָנקורירן מיט די גרויסע קולטורן און שפּראַכן. ייִדיש איז באמת ניט קאַפּאַבל צו קאָנקורירן, אָבער מע דאַרף פּרוּוון, וויפֿל עס לאָזט זיך.

פֿאַקטיש איז ייִדיש הײַנט — ווי אַ גערעדטע שפּראַך, ניט פֿון אינטערנעץ — שטאַרקער ווי אַ סך אַנדערע קליינע שפּראַכן, ווײַל אונדזערע חסידים שטעלן זיך קעגן דער מאָדערניזאַציע. עס פֿרעגט זיך טאַקע, ווי לאַנג זיי וועלן קענען אָנהאַלטן די דאָזיקע סטראַטעגיע פֿון אָפּזונדערן זיך. טעאָרעטיש — ביז משיח וועט קומען. פּראַקטיש גערעדט, איז עס מסתּמא אַ פֿראַגע פֿון עטלעכע צענדליק יאָר. די בעסטע האָפֿענונג איז דעריבער אַ צווייזײַטיקע סטראַטעגיע פֿון מאָדערנע מיטלען מצד די ייִדישיסטן און אַלטע מיטלען מצד די פֿרומע.