ערבֿ דער דריטער וועלט־מלחמה

On the Eve of World War III


פֿון מיכאל פֿעלזענבאַום

Published June 23, 2015, issue of July 10, 2015.

װי אַזױ זאָלן מיר ניט דרײען דעם גלאָבוס, װעלן מיר זיך סײַ־װי אָנשטויסן אױף דרײַ גרונטלעכע ענינים: דער מענטש און זײַן פּריוואַט לעבן; דאָס אָרט פֿון אַ יחיד אין זײַן אייגן לאַנד, און די באַציִונגען פֿון אַ יחיד און זײַן לאַנד צו דער גרויסער וועלט. װעגן די־אָ זאַכן האָב איך שױן ניט איין מאָל געשריבן, אָבער דער לעצטער באַזוך פֿונעם פּויפּסט פֿראַנציס קיין באָסניע האָט מיך אומגעקערט צום געדאַנק, אַז אויף דער וועלט זײַנען דאָ אַ סך קלוגע מענטשן, אָבער דאָס אַלגעמיינע בילד פֿונעם וועלט־צושטאַנד דערמאָנט מיר אַ פֿאָטאָ־קאַרטל פֿון אַ גרופּע משוגעים — אַלע זעען אויס ווי מענטשן, נאָר צו לעבן מיט זיי אין איין געזעלשאַפֿט קען מען אַליין משוגע ווערן.

מיט אַ יאָר צוריק האָב איך געשריבן וועגן אַן אינטערעסאַנטסטן אינטערוויו פֿון יעקבֿ קדמי (פֿריִער, יאַשע קאַזאַקאָוו), אַן אַנאַליטיקער און אַ מומחה אין די פּאָליטישע און שפּיאָן־שפּילן. אין יענעם אינטערוויו האָט יעקבֿ קדמי פּרטימדיק באַוויזן און געקומען צו אַ מסקנא, אַז די וועלט האָט זיך פּאַמעלעך אַראָפּגעגליטשט צו אַן אַלגעמיינעם מלחמה־צושטאַנד, און די לאַגע קען מען קורץ אָנרופֿן — די דריטע וועלט־מלחמה. געווען איז דאָס, ווי כ’האָב שוין געזאָגט, מיט אַ יאָר צוריק. איך פֿאַרשטיי, אַז די השפּעה פֿון יעקבֿ קדמיס מסקנות אויף די הײַנטיקע בעלי־החלטה איז ניט די, וואָס ס‘איז געווען מיט צוואַנציק יאָר צוריק, ווען ער אַליין איז געווען מסוגל איבערצוקערן בערג, און גורם זײַן די גורלדיקע ענדערונגען אינעם לעבן פֿון אַריבער אַ מיליאָן נפֿשות, דהײַנו, סאָוועטישע ייִדן.

און אָט קומט די צײַט, און דער פֿרישער פּויפּסט קומט אויף אַ באַזוך קיין באָסניע־הערצאָגאָווינע. און וואָס מיינט איר?… ער חזרט איבער, און טאַקע כּמעט וואָרט בײַ וואָרט, די וואָרענונגען און מסקנות פֿון יעקבֿ קדמי, וועלכע ער האָט אַרויסגעזאָגט נאָך מיט אַ יאָר צוריק, אַז די וועלט האָט זיך פּאַמעלעך אַראָפּגעגליטשט צום דריטן וועלטקריג. דאָס זאָגט שוין אַ מענטש, וועלכער האָט אַ דירעקטע השפּעה אויף אַ פּאָר מיליאַרד קריסטן פֿון גאָר דער וועלט. ס’איז דען ניט קיין פּאַסיקע סיבה פֿאַר די פּשוטע מענטשן זיך אָפּצושטעלן אויף אַ רגע און אַ פֿרעג טאָן, יעדער איינער בײַ זײַן רעגירונג: סטײַטש, גרויסע מענטשן, שטעלט זיך אַנידער אונטערן קאַלטן דוש און הײַדאַ צום שלום־טיש צו אַרבעטן לטובֿת אײַערע אייגענע קינדער, װײַל צוליב די קינדער װעגן איז כּדאַי אָנבייגן דעם כּאילו שטאָלצן קאָפּ און געדענקען, אַז נאָך יעדן קריג קומט, סוף־כּל־סוף, די שלום־תּקופֿה. איז וואָס איז דער שׂכל צו הרגענען אויף רעכטס און אויף לינקס?…

עס קענען זײַן נאָר אַ פּאָר לאָגישע ענטפֿערס און דער וויכטיקסטער פֿון זיי איז, די פּערמאַנענטע מלחמה צווישן דער „ברכה‟ און „קללה‟. עס שטייט דאָך געשריבן: „רְאֵה אָנֹכִי נֹתֵן לִפְנֵיכֶם הַיּוֹם בְּרָכָה וּקְלָלָה‟ (י”א, כו) — זע, איך לייג אײַך הײַנט פֿאָר אַ ברכה און אַ קללה; און ווײַטער ווערט נאָך ברייטער דערקלערט וואָס דאַרף מיינען אָט די־אָ מתּנה, וועלכער דער אייבערשטער האָט געשאָנקען דער מענטשהייט. „רְאֵה נָתַתִּי לְפָנֶיךָ הַיּוֹם אֶת הַחַיִּים וְאֶת הַטּוֹב וְאֶת הַמָּוֶת וְאֶת הָרָע” (ל’, טו) — זע, כ’האָב דיר הײַנט געגעבן דאָס „לעבן‟ און דאָס גוטס, ווי אויך דעם „טויט‟ און דאָס שלעכטס.

איך מיין, אַז ס’איז גענוג צו האָבן אַ שׂכל און קענטענישן פֿון אַ חדר־ייִנגל, כּדי צו פֿאַרשטיין, אַז אַ ברכה מיינט „דאַנקבאַרקייט‟ און לעבן, און אַ קללה מיינט „שׂינאה‟ און טויט, און טאַקע די ביידע נשמה־צושטאַנדן זײַנען, אייגנטלעך, דאָס איינציקע, וואָס דער מענטש מוז אויסקלײַבן ווי אַ לעבנס־וועג. ס’איז אינטערעסאַנט צו באַמערקן, אַז ווען דער אייבערשטער רעדט וועגן דער ברכה און קללה, ווענדט ער זיך צום כּלל־מענטשן — אני נתן לפניכם — איך לייג אײַך פֿאָר (אָדער, איך גיב אײַך), אָבער ווען עס רעדט זיך וועגן דעם טויט און לעבן, ווענדט דער אייבערשטער צו יעדן איינעם באַזונדער — נתתי לפניך — כ’האָב פֿאָרגעלייגט (געגעבן) דיר.

ס’איז דאָך קלאָר ווי דער טאָג, אַז דאָס געזעץ פֿון אויסקלײַבן צווישן גוט און שלעכט איז גילטיק פֿאַר אַלע מענטשן, אָן אַן אויסנאַם. נאָר וואָס?… אַפֿילו ווען עמעצער לעבט לויט דער פֿאַרשטענדלעכער קלאַסיפֿיקאַציע „לעבן, מיינט גוטס‟ און „טויט, מיינט שלעכטס‟ — שטעלן זיך ניט אַלע אָפּ אויפֿן וואָרט „היום, הײַנט‟, וואָס געפֿינט זיך אין ביידע פּסוקים. און טאַקע דער „הײַנט‟, מיין איך, איז דער שליסל צום פֿאַרשטיין דעם תּוכן פֿון דעם, וואָס עס קומט פֿאָר צווישן לעבן און טויט, צווישן דער ברכה און קללה. דאָס וואָרט „היום, הײַנט‟, מיינט ניט יענעם טאָג, ווען די מיצווה פֿון „ברכה און קללה‟ איז געגעבן געוואָרן דער מענטשהייט, נאָר עס מיינט, יעדן טאָג, יעדע מינוט, יעדע רגע.

איך דערמאָן זיך, אַז בײַ אונדז אין שטעטל איז אַ מאָל געווען אַ שענקל, וווּ די פּויערים און אַרבעטער פֿלעגן זיך אַרײַנכאַפּן איבערצוקערן אַ גלעזל. דער בופֿעטשיק איז דאָרט געווען אַ פּשוטער ייִד, ר’ חיים. ווען ר’ חיימען איז נימאס געוואָרן צו פֿאַרשרײַבן די טאָג־טעגלעכע חובֿות פֿון די קליענטן, האָט ער אויפֿגעהאָנגען אויף דער וואַנט אַ גרויסע שילד: „הײַנט פֿאַר מזומנים, מאָרגן אין קרעדיט‟ — און יעדן איינעם איז קלאָר געוואָרן, אַז הײַנט מיינט יעדע רגע פֿונעם לעבן, און אַ קרעדיט איז שייך צום עולם־הבא.

פֿרעגט זיך הײַנט אַ קשיא: אויב אַזאַ פּראָסטער ייִד ווי ר’ חיים דער בופֿעטשיק האָט געקענט אָנלערנען אַ גאַנצן קהל פֿון פֿאַרשוואַרצטע פּויערים און בעזגרמאָטנע לומפּען, אַז הײַנט מיינט יעדע רגע פֿון מענטשנס לעבן, און אַ לעבן אין קרעדיט געהערט צום עולם־הבא, איז פֿרעג איך בײַ די אייבער־חכמים, וועלכע פֿירן אָן מיט אונדזער בידנע וועלטל: צי ווייסט איר, אַז אַ ברכה געהערט צום לעבן, און אַ קללה (טויט), פֿאַר קיינעם געדאַכט, איז טאַקע דאָס פּאַסקודסטװע, װאָס פֿאַרפֿלייצט הײַנט די וועלט?

און אויב עמעצער מיינט, אַז אַ קללה אין יענעמס הויז איז יענעמס זאָרג, האָט ער אַ טעות, ווײַל צו אַ ברכה ווערט זוכה אַ יחיד, און אַ קללה איז אַ מכּה פֿאַרן כּלל־מענטשן. צו פֿאַרשטײן אַזעלכע פּשוטע זאַכן איז ניט אומבאַדינגט צו זײַן אַ פּויפּסט, עס איז גענוג זיך צוהערן צו אַ געניטן אַנאַליטיקער, אַזאַ ווי יעקבֿ קדמי, למשל, אָדער צו אַ פּשוטן ייִדישן בופֿעטשיק; אַזאַ מאכל ווי „אַ ברכה מיט אַ קללה בײַ דער זײַט‟ עקזיסטירט ניט. די מענטשן אַליין האָבן עס אויסגעטראַכט. עסט עס אײַך געזונטערהייט!..