ייִדישע קולטור, נוסח מאָסקװע

Yiddish Literature, Moscow Style

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published July 01, 2015, issue of July 24, 2015.

גענאַדי עסטרײַך, „דאָס ייִדישע ליטעראַרישע לעבן אין מאָסקװע, 1917–1991‟
גענאַדי עסטרײַך, „דאָס ייִדישע ליטעראַרישע לעבן אין מאָסקװע, 1917–1991‟

צװישן אַלע צענטערס פֿון ייִדישער קולטור איז מאָסקװע געװען דער ייִנגסטער. להיפּוך צו אַזעלכע מיזרח־אײראָפּעיִשע שטעט װי װילנע, קיִעװ, אָדעס אָדער װאַרשע, האָט מאָסקװע ניט געהאַט קײן גרױסע ייִדישע באַפֿעלקערונג אינעם 19טן יאָרהונדערט. דערצו האָבן דאָס רובֿ מאָסקװער ייִדן גערעדט רוסיש. כּדי צו קריגן אַ ייִדיש בוך אין די 1870ער יאָרן, װי עס דערמאָנט זיך יעקבֿ דינעזאָן, האָט מען געדאַרפֿט אָפּזוכן אַ באַקאַנטן מוכר־ספֿרימניק ערגעץ אין די טיפֿענישן פֿון דער אָרעמער ייִדישער געגנט „זאַריאַדיע‟. אָבער בעתן „גירוש־מאָסקװע‟, אין 1891, האָט דער נײַער גענעראַל־גובערנאַטאָר געהײסן אַרױסטרײַבן פֿון דער שטאָט אַ גרױסע צאָל ייִדן, קודם־כּל, די ייִדיש־רעדנדיקע אָרעמע־לײַט.

דער אױפֿקום פֿון מאָסקװע װי אַ צענטער פֿון ייִדיש איז געװען אַ פּועל־יוצא פֿון דער ערשטער װעלט־מלחמה און דער רוסישער רעװאָלוציע. די מלחמה האָט געבראַכט אַ היפּשע צאָל פּליטים פֿון ליטע און װײַסרוסלאַנד, װאָס זײַנען אַנטלאָפֿן פֿון דער דײַטשישער אַרמײ; און נאָך דעם בירגערקריג זײַנען קײן מאָסקװע געקומען טױזנטער פּליטים פֿון אוקראַיִנע, װוּ עס האָבן געבושעװעט פּאָגראָמען. אַזױ אַרום איז די נײַע סאָװעטישע הױפּטשטאָט געװאָרן אַ צענטער פֿון דער סאָװעטישער ייִדישער קולטור. צום אָנהײב 1930ער יאָרן איז מאָסקװע שױן געװען דער גרעסטער און װיכטיקסטער ייִדישער קולטור־צענטער אין סאָװעטן־פֿאַרבאַנד.

בעת אַ פֿאַרזאַמלונג פֿון דער רעדאַקציע־קאָלעגיע פֿון „סאָוועטיש היימלאַנד”, מאָסקווע, 1960ער יאָרן
בעת אַ פֿאַרזאַמלונג פֿון דער רעדאַקציע־קאָלעגיע פֿון „סאָוועטיש היימלאַנד”, מאָסקווע, 1960ער יאָרן

די געשיכטע פֿון דער ייִדישער קולטור אין מאָסקװע װערט באריכות באַהאַנדלט אין גענאַדי עסטרײַכס נײַעם בוך „דאָס ייִדישע ליטעראַרישע לעבן אין מאָסקװע, 1917–1991‟, װאָס איז אַרױס אױף רוסיש אינעם פֿאַרלאַג פֿונעם פּעטערבורגער אײראָפּעיִשן אוניװערסיטעט. סײַ געאָגראַפֿיש, סײַ קולטורעל איז די ייִדישע מאָסקװע געלעגן צװישן קיִעװ און װילנע, צװײ װיכטיקסטע צענטערס פֿון מאָדערנער ייִדישער קולטור. אָבער נאָך דער סאָװעטיש־פּױלישער מלחמה פֿון 1920 איז ווילנע געװאָרן אָפּגעריסן פֿון מאָסקווע, בעת די קיִעװער ליטעראַטן און קינסטלער האָבן געשפּילט אַ װיכטיקע ראָלע אינעם אױספֿורעמען דעם אײגנאַרטיקן קולטורעלן נוסח־מאָסקװע.

דער סימן־מובֿהק פֿונעם דאָזיקן נוסח איז געװען די נאָענטע אָנגעקניפּטקייט פֿון דער ייִדישער קולטור מיט דער סאָװעטישער מאַכט. קײן מאָסקװע האָבן זיך אַריבערגעצױגן די װיכטיקסטע סאָװעטישע ייִדישע אַנשטאַלטן, אַזעלכע װי די צײַטונג „דער עמעס‟ און דער צענטראַלער ביוראָ פֿון די ייִדישע סעקציעס בײַ דער קאָמוניסטישער פּאַרטײ, װאָס זייער אױפֿגאַבע איז געװען דורכצופֿירן די סאָװעטישע פּאָליטיק אױף דער ייִדישער גאַס.

צום אָנהײב 1920ער יאָרן איז די גאַנצע ייִדישע קולטורעלע סבֿיבֿה געװאָרן סאָװעטיזירט. דעמאָלט האָבן זיך אין מאָסקװע געפֿונען אַ צאָל פֿירנדיקע ייִדישע ליטעראַטן און קינסטלער: בערגעלסאָן, דער נסתּר, האָפֿשטײן, בראָדערזאָן, שאַגאַל, ליסיצקי, ריבאַק און אַנדערע. אָבער אין גיכן האָבן זײ פֿאַרלאָזט די פֿאַראָרעמטע סאָװעטישע שטאָט און אַװעקגעפֿאָרן קײן פּױלן און דײַטשלאַנד. אױף זײער אָרט איז געקומען פֿון דער פּראָװינץ דער נײַער ליטעראַרישער דור, װאָס האָט ענטוזיאַסטיש געשטיצט די נײַע סאָװעטישע מאַכט. דער קריטיקער יחזקיאל דאָברושין האָט געשטעלט פֿאַר די יונגע שרײַבער די אױפֿגאַבע צו שילדערן די נײַע סאָװעטישע װירקלעכקײט „אָביעקטיװ‟ און אָפּזאָגן זיך פֿון דעם אימפּרעסיאָניסטישן, סוביעקטיװן סטיל.