ייִדישע קולטור, נוסח מאָסקװע

Yiddish Literature, Moscow Style

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published July 01, 2015, issue of July 24, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

אין די 1920ער יאָרן איז מאָסקװע געװאָרן אױך דער צענטער פֿון העכערער בילדונג אױף ייִדיש. ייִדיש איז געװען אַ לערן–שפּראַך אין צװײ אוניװערסיטעטן. דער קאָמוניסטישער אוניװערסיטעט פֿאַר פֿעלקער פֿון מערבֿ האָט געגרײט נײַע ייִדיש־רעדנדיקע פּאַרטײ־קאַדרען פֿאַר אױסלאַנד, בעת דער צװײטער מאָסקװער אוניװערסיטעט האָט אויסגעשולט נײַע לערער פֿאַר די סאָװעטישע ייִדישע שולן. דװקא דער דאָזיקער אינסטיטוט מיט זײַן אַספּיראַנטור האָט פֿאַרזיכערט, אַז די סאָװעטישע ייִדישע קולטור זאָל באַקומען פֿרישע כּוחות, װאָס זײַנען באַהאַװנט אין דער ייִדישער שפּראַך און ליטעראַטור, װי אױך געטרײַ דער קאָמוניסטישער אידעע. די סאָװעטישע ייִדישע צײַטונגען האָבן דערמוטיקט יונגע לײַט צו שרײַבן זײערע קאָרעספּאָנדענצן פֿון פֿאַבריקן און קאָלװירטן.

צום סוף צװאַנציקער יאָרן איז דער עקאָנאָמישער מצבֿ אין מאָסקװע געװאָרן בעסער, די שטאָט האָט געהאַלטן אין אײן װאַקסן, און עס האָט זיך געדוכט, אַז ייִדיש האָט אַ זיכערע צוקונפֿט אונטער דער השגחה פֿון דער סאָװעטישער מאַכט. אַ צאָל עמיגראַנטן האָבן זיך אומגעקערט פֿון אױסלאַנד און באַקומען שטעלעס אין די סאָװעטישע ליטעראַרישע און פּעדאַגאָגישע אַנשטאַלטן. קײן מאָסקװע האָבן עולה־רגל געװען די ייִדישע שרײַבער פֿון אַמעריקע: אַבֿרהם רײזען, יוסף אָפּאַטאָשו, משה נאַדיר, שלום אַש, אַבֿרהם כּהן און אַ סך אַנדערע, װאָס האָבן איבערגעלאָזט װערטפֿולע אײַנדרוקן װעגן דער סאָװעטישער הױפּטשטאָט.

עסטרײַכס בוך נעמט דעם לײענער אַרײַן אין די סאַמע טיפֿענישן פֿונעם געשפּאַנטן מאָסקװער ייִדישן ליטעראַרישן לעבן, דורך די יאָרן פֿון דער מלחמה, סטאַלינס רדיפֿות און דער נאָך–סטאַלינישער „אָדליגע‟, װאָס האָט גורם געװען די באַנײַונג פֿון ייִדישע פּובליקאַציעס. די לעצטע דרײַסיק יאָר זײַנען פֿאַרבײַ אונטער דער שליטה פֿון אַהרן װערגעליס, אַ ייִדישער דיכטער, װאָס איז געװאָרן דער דיקטאַטאָרישער רעדאַקטאָר פֿון „סאָװעטיש הײמלאַנד‟.

דאָס איז געװען אַ סתּירותדיקע פּערזענלעכקײט מיט אַ שלעכטן שם אין מערבֿ צוליב זײַן געטרײַשאַפֿט דער סאָװעטישער מאַכט. אָבער אפֿשר דװקא דאָס איז געװען דער פּרײַז, וואָס ס‘האָט װערגעליסן דערמעגלעכט מחיה־מתים זײַן די סאָװעטישע ייִדישע ליטעראַטור, װעלכע איז אין גאַנצן דערהרגעט געװאָרן אין די סוף 1940ער יאָרן.

עסטרײַך פֿאַרסך־הכּלט: „מיט װערגעליסעס טױט אין 1999 האָט זיך פֿאַקטיש געענדיקט די געשיכטע פֿון דער סאָװעטישער ייִדישער ליטעראַטור. כּמעט אין גאַנצן זײַנען פֿאַרשװוּנדן אירע שפּורן אינעם הײַנטיקן ליטעראַרישן דיסקורס אין פּאָסט־סאָװעטישן רױם.‟ עס ווערן ניט דערמאָנט די פֿילצאָליקע װערק פֿון סאָװעטישע ייִדישע שרײַבער, װאָס זײַנען פֿאַראַן אין די רוסישע איבערזעצונגען, און קײן נײַע איבערזעצונגען באַװײַזן זיך אױך ניט. צי װעט מען זיך אומקערן צו דער דאָזיקער רײַכער, אָבער פֿאַרגעסענער ירושה? מן־הסתּם, דאַרף מען נאָך צוּװאַרטן אַ ביסל, ביז עס װעט זיך שאַפֿן אַ געהעריקע דיסטאַנץ אין צײַט.