סטאַלינס פּאַראַנויע, אָדער עפּעס אַנדערש?

Stalin's Paranoia, or Something Else?

פֿון רעכטס: פֿעפֿער, קאַץ, לינאַ שטערן, בנציון גאָלדבערג, זוסקין און קוויטקאָ, מאָסקווע, 1946
פֿון רעכטס: פֿעפֿער, קאַץ, לינאַ שטערן, בנציון גאָלדבערג, זוסקין און קוויטקאָ, מאָסקווע, 1946

פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published August 11, 2015, issue of September 04, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

פֿון דעמאָלט אָן זײַנען אַרויס ביכער און אַרטיקלען, וואָס באַשרײַבן און אַנאַליזירן די געשעענישן פֿון סוף 1940ער און אָנהייב 1950ער, און זייער צאָל האַלט אין איין וואַקסן. אָבער די טעמע ווערט ניט אויסגעשעפּט. ניט אַלץ איז קלאָר מיט די מאָטיוון פֿון דער דאָזיקער גזירה. וואָס האָט עס אָפּגעשפּיגלט? וואָס האָט מען געוואָלט דערמיט דערגרייכן?

ס’איז גרינגער פֿון אַלץ צו דעפֿינירן עס ווי אַ סימן, אַז סטאַלין איז געוואָרן פּאַראַנאָיִש אַנטיסעמיטיש און דערפֿאַר האָט ער אַפֿילו געוואָלט (כאָטש קיין דאָקומענטאַלע באַווײַזן פֿון דעם האָט מען ביז עד־היום ניט געפֿונען) אַרויסשיקן אַלע ייִדן ערגעץ אין ווײַטן סיביר — קיין ביראָבידזשאַן צי אַן אַנדער אויסרײַסעניש, וווּ דער שוואַרצער פֿעפֿער וואַקסט. אָבער פֿאַר וואָס האָט מען געדאַרפֿט אָנהייבן גראָד פֿון די ייִדישע ליטעראַטן, וועלכע זײַנען געווען איבערגעגעבן דער סאָוועטישער מאַכט און דערצו האָבן זיי געשפּילט אַ גאַנץ נישטיקע ראָלע, ווײַל ס’רובֿ סאָוועטישע ייִדן האָבן זיך שוין אַפֿילו ניט צוגערירט צו קיין שום פּראָדוקטן פֿון דער ייִדישער קולטור?

צוריק גערעדט, האָט ראַציאָנעלקייט גאָר ניט שטענדיק פֿאַרנומען אַ וויכטיק אָרט אין דער סאָוועטישער קולטור פֿון אָננעמען באַשלוסן. (אַ המשך פֿון אָט דער קולטור, מישטיינס געזאָגט, פֿילט מען אויך הײַנט־צו־טאָג, אין דעם ווי עס פֿירט זיך אויף די רוסישע רעגירונג.) דאָך, וואָלט אַ בעסערער צוטריט צו די רוסישע אַרכיוון, וואָס בלײַבן נאָך אַלץ פֿאַרמאַכט, בלי־ספֿק געגעבן מער סחורה פֿאַר היסטאָרישע רעקאָנסטרוקציעס.

די געשעענישן אַרום דעם 12טן אויגוסט 1952 האָבן געהאַט אַן אָפּקלאַנג אויך מחוץ דעם סאָוועטן־פֿאַרבאַנד. די אינפֿאָרמאַציע וועגן דער גזירה האָט שאָקירט אַ סך לײַט, בפֿרט די וואָס האָבן געהערט צום לינקן סעקטאָר פֿון דער ייִדישער גאַס. ווי אַ פּועל־יוצא, איז דער דאָזיקער סעקטאָר טיילווײַז אָפּגעשוואַכט און טיילווײַז איבערגעניצעוועט געוואָרן.

באַזונדערס שטאַרק האָט די דאָזיקע גזירה געביטן די קולטורעלע לאַנדשאַפֿט פֿון סאָוועטישע ייִדן. די ייִדישע קולטור האָט אין די לעצטע סאָוועטישע יאָרצענדליקער מיט זיך פֿאָרגעשטעלט חורבֿות, אין וועלכע מע האָט דאָ און דאָרטן צורעכט געמאַכט עטלעכע צימערן צי דירות און באַפֿעלקערט זיי מיט ניצול־געוואָרענע פּען־מענטשן, קינסטלער און אַקטיאָרן. אָבער זייער צאָל איז יאָר־אײַן יאָר־אויס געוואָרן אַלץ קלענער און קלענער.