געשיכטע, טשיקאַוועסן

האָט מענגעלע געענדערט אירע גענען?

Did Mengele Alter Her Genes?

פֿון אַלעקסאַנדראַ לעווין (Forward)

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

מיט 10 יאָר שפּעטער האָט זי אַליין אָנגעהויבן זוכן די דאָקומענטן. כאָטש די נאַציס זענען געווען טרויעריק באַרימט פֿאַרן האַלטן פּינקטלעכע רעקאָרדן פֿון זייער גאַנצער אָפּעראַציע פֿון דער „לעצטער לייזונג‟, זענען פֿאַרבליבן אין אוישוויץ בלויז 10—15 פּראָצענט פֿון די נאַצי־דאָקומענטן, ווײַל די נאַציס האָבן נאָענט צום סוף פֿון דער מלחמה צעשטערט אַ סך פֿון דער דאָקומענטאַציע פֿון זייערע פֿאַרברעכנס.

עוואַ האָט זיך אָבער נישט אונטערגעגעבן. „וואָלט מענגעלע טאַקע צעשטערט דעם ריזיקן פּראָיעקט, מיט וועלכן ער האָט אָנגעפֿירט?” האָט זי געזאָגט. „בפֿירוש נישט! און אויב ער האָט עס נישט צעשטערט, מוז עס ערגעץ זײַן. די פֿראַגע איז נאָר: וווּ?‟

עוואַ האָט לעצטנס געדינט ווי אַן עדות אינעם מישפּט פֿונעם 94־יאָריקן אָסקאַר גרענינג, דער „בוכהאַלטער פֿון אוישוויץ‟, וואָס מע האָט אים דערקלערט שולדיק אין קאָלאַבאָרירן בײַם אומברענגען 300,000 מענטשן אינעם לאַגער; ער איז פֿאַרמישפּט געוואָרן צו פֿיר יאָר תּפֿיסה. זי האָט אים טאַקע אויסגעפֿרעגט וועגן מענגעלע, אָבער אײַנגעזען, אַז ער האָט גאָרנישט געוווּסט וועגן די עקספּערמינענטן.

עוואַ זאָרגט זיך נישט דווקא וועגן איר אייגענעם געזונט, נאָר וועגן דעם געזונט־מצבֿ פֿון אירע קינדער. איר זון, אַלעקס, למשל, האָט צו 26 יאָר באַקומען אַ דיאַגנאָז פֿון אַוואַנסירטן ראַק אין די בצים, און דערנאָך געקראָגן אַ הויטראַק.

הגם קיינער ווייסט נישט וואָס ס׳איז געווען אין מענגעלעס אײַנשפּריצונגען, איז זיכער מעגלעך, אַז די עקספּערימענטן האָבן געקאָנט ענדערן די גענען פֿון די צווילינגען, האָט דערקלערט ד״ר רחל יהודה, אַ ישׂראלדיקע פֿאָרשערין פֿון טראַוומע בײַ די לעבן געבליבענע און זייערע קינדער; זי אַרבעט איצט אין ניו־יאָרק.

„ס׳איז זייער מעגלעך, אַז אַ טראַוומאַטישע איבערלעבונג ווי דער חורבן, אָדער די עקספּערימענטן בשעתן חורבן, האָבן געקאָנט בײַטן דעם אופֿן ווי אַזוי עס פֿונקציאָנירן די גענען,‟ האָט ד״ר יהודה געזאָגט. „אַזוי איז טאַקע געווען אינעם פֿאַל פֿון די וועטעראַנען פֿון דער וויעטנאַם־מלחמה, וואָס זענען געווען אויסגעשטעלט אויפֿן הערביציד Agent Orange. מיט יאָרן שפּעטער האָבן די וועטעראַנען געליטן פֿון ראַק, נעווראָלאָגישע קראַנקייטן און ערנסטע הויט־פּראָבלעמען, און אין אַ סך פֿאַלן האָבן זייערע קינדער אויך געליטן פֿון געבורט־פֿעלערן.‟

עוואַ האַלט איצט לעקציעס פֿאַר דאָקטוירים, מעדיצינישע עטיק־אָרגאַניזאַציעס און שפּיטאָל־פֿאָרשונג־גרופּעס, וווּ זי באַטאָנט, אַז ווען מע מאַכט דורך עקספּערימענטן, מוז מען האַלטן אין זינען, אַז די אַרבעט איז נישט סתּם לטובֿת דער וויסנשאַפֿט, נאָר בפֿירוש צו העלפֿן מענטשן.

„איך בין נישט קעגן מענטשלעכע עקספּערימענטן,‟ האָט זי דערקלערט, זאָגנדיק, אַז איר זון האָט אַליין איבערגעלעבט דעם ראַק, ווײַל מע האָט אים געגעבן אַן עקספּערימענטאַלן מעדיקאַמענט. „דער איינציקער אונטערשייד איז, אַז מײַן זון האָט זיך באַטייליקט אינעם עקספּערימענט אויף זײַן אייגענעם ווילן; איך — נישט.‟