שלום אַשס גרעסטער סקאַנדאַל

Sholem Asch’s biggest scandal


פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published August 13, 2015, issue of September 04, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

גלײַכצײַטיק, האָט דער „פֿאָרווערטס‟ געמאַכט אַשן ממש מיט דער בלאָטע גלײַך. מע האָט אים באַשולדיקט אין פֿאַרראַטן די נאַציאָנאַלע אינטערעסן פֿונעם ייִדישן פֿאָלק. די מלחמה קעגן אים האָט מען געפֿירט אין משך פֿון אַ סך יאָר. אַ חוץ אַב. קאַהאַנען, האָט אין דער דאָזיקער קאַמפּאַניע זיך באַזונדערס אַקטיוו באַטייליקט דער זשורנאַליסט חיים ליבערמאַן, וואָס איז צו יענער צײַט געוואָרן פֿרום. אויך אַנדערע מחברים, אַרײַנגערעכנט יצחק באַשעוויס־זינגערן, האָבן ביטער — און אָפֿט מאָל ניט לײַטיש און ניט באַרעכטיקט — קריטיקירט אַשן.

וואָס זשע האָט אַזוי אויפֿגערייצט דעם עולם פֿון דער צײַטונג, אין דעם יסוד פֿון וועלכער זײַנען געלעגן דורכויס וועלטלעכע, סאָציאַליסטישע טראַדיציעס? אַ קינאת־סופֿרים האָט בלי־ספֿק געשפּילט דאָ אַ ראָליע; אָבער עס זײַנען געווען אויך אידעאָלאָגישע מאָטיוון. ווי עס טענהן אייניקע פֿאָרשער פֿון אָט דעם ענין, איז קאַהאַן און די אַנדערע „פֿאָרווערטס‟־לײַט בייז געוואָרן צוליב דעם פֿאַקט אַליין, וואָס אַש האָט אַרויסגעגעבן זײַן ראָמאַן אויף ענגליש נאָך איידער ער איז אַרויס אויף ייִדיש.

מיר שײַנט, אַז דעם ענטפֿער אויף דעם קאָנפֿליקט אַרום אַש און זײַנע „קריסטלעכע‟ ווערק דאַרף מען זוכן אין דער אַטמאָספֿער, וואָס האָט זיך געשאַפֿן אין יענער צײַט אין דער סבֿיבֿה פֿון „פֿאָרווערטס‟ און אויף דער אַמעריקאַנער „ייִדישער גאַס‟ בכלל. הגם די צײַטונג האָט נאָך אַלץ אָפּגעהיט אַ היפּש ביסל רעטאָריק פֿון סאָציאַליזם און אינטערנאַציאָנאַליזם, איז זי אין דער אמתן אַלץ מער געוואָרן קאָנסערוואַטיוו.

ס’רובֿ, צי לכל־הפּחות אַ סך, לייענער און שרײַבער זײַנען געווען אין גאַנצן וועלטלעך, אָבער גלײַכצײַטיק — קאָנסערוואַטיוו אין דעם זין, וואָס זיי האָבן ניט געקענט פֿאַרטראָגן דעם אַמעריקאַנער, קודם־כּל, רעפֿאָרמיסטישן נוסח פֿון ייִדישקייט. דער עלטער פֿון דעם עולם איז, פֿאַרשטייט זיך, געווען אויך אַ פֿאַקטאָר אין דעם ענין. קאַהאַן גופֿא, אַ שטייגער, איז שוין געווען אַ בן־שמונים.

די רעפֿאָרמיסטישע ייִדישקייט האָט זיי אויסגעזען ווילד־פֿרעמד און פּשוט אַסימילאַטאָריש — „גוייִש‟. מיט חוזק און סתּם שׂינאה צו רעפּאָרמיסטן — זייערע טעמפּלען און זייערע מינהגים (למשל, פֿון מאַכן אַ לאָנטש־הפֿסקה אויף יום־כּיפּור) — זײַנען דורכגעזאַפּט די נומערן פֿון „פֿאָרווערטס‟, געדרוקט אין די 1940ער און 1950ער יאָרן. די זעלבע נומערן זײַנען פֿול מיט אַרטיקלען און בריוו פֿון לייענער, וועלכע ווײַזן, אַז דעם מיזרח־אייראָפּעיִשן אימיגראַנט און זײַנע קינדער האָט אַ צי געטאָן צו דער ייִדישער „אויטענטישקייט‟.

אַ סבֿרא, אַז אין אַשן האָבן זיי דערזען אַ מענטש, וואָס איז אַוועק אין דעם פֿרעמדן לאַגער, אין וועלכן מע האָט אַפֿילו געקענט רויִק און קינסטלעריש רעדן וועגן יעזוס.