ייִדישיסטן, ס’איז צײַט זיך צו לערנען פּױליש!

Yiddishists, It’s Time to Learn Polish!

„קװאַרטאַלניק היסטאָריי זשידוּװ‟
„קװאַרטאַלניק היסטאָריי זשידוּװ‟

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published August 23, 2015, issue of September 18, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

דער ייִדישער עולם אינעם אַמאָליקן פּױלן האָט געהאַט אַן אינטערעס ניט נאָר אין זײערע אָרטיקע גזלנים. די ייִדישע צײַטונגען האָבן באַזאָרגט דעם לײענער מיט כּלערלײ נײַעס פֿון סאַמע װײַטע עקן פֿון דער װעלט, אַזױ װײַט װי דרום–אַמעריקע. דער היסטאָריקער מאַריוש קאַלטשעװיאַק טענהט, אַז די עמיגראַציע האָט ניט איבערגעריסן פֿאַרבינדונגען צװישן ייִדן און פּױלן. פֿאַרקערט, די עמיגראַנטן האָבן אױפֿגעבױט נײַע באַציִונגען צװישן פּױלן און אַרגענטינע. אָבער עד־היום האָבן די היסטאָריקער פֿון דרום־אַמעריקאַנער ייִדנטום ניט געװידמעט גענוג אױפֿמערק דער פּױליש־ייִדישער פּרעסע װי אַ מקור פֿאַר זײערע פֿאָרשונגען. מען דאַרף לײענען די ייִדישע צײַטונגען קריטיש, װײַל זײ האָבן אָפֿט מאָל בכּיוון געמאָלט אַרגענטינע מיט זאַפֿטיקע און בונטע קאָלירן, װי אַן עקזאָטיש און געפֿערלעך לאַנד, בפֿרט פֿאַר די ייִדישע פֿרױען. שלום־עליכמס געשטאַלט פֿון „אַ מענטש פֿון בוענאָס־אײַרעס‟ באַװײַזט זיך אין פֿילצאָליקע גלגולים אױף די זײַטן פֿון „דער מאָמענט‟, „הײַנט‟ און אַנדערע פּױלישע צײַטונגען, אין סענסאַציאָנעלע רעפּאָרטאַזשן, װי למשל, „פֿאַרנאַרט צװײ לאָדזשער ייִדישע פֿרױען אין אַ שאַנד־הױז אין אַרגענטינע‟.

די אַרטיקלען אינעם „קװאַרטאַלניק‟ באַהאַנדלען פֿאַרשידענע אַספּעקטן פֿונעם ייִדישן ליטעראַרישן לעבן אין און אַרום פּױלן. אַזױ װי אין „סטודיאַ יודאַיִקאַ‟, װערן די ייִדישע צײַטונגען גענוצט פֿאַרן הױפּט־מקור. אַלכּסנדרה געלער באַטראַכט, װי אַזױ די ייִדישע ליטעראַטן אַרום דער צײַטונג „די ליטעראַרישע בלעטער‟ האָבן זיך אָפּגערופֿן אױף די רדיפֿות קעגן ייִדיש מצד די העברעיִשע קנאָים אין ארץ־ישׂראל. גאַנץ אינטערעסאַנט פֿאַר ייִדישע ליטעראַטור־פֿאָרשער איז אױך די פּובליקאַציע פֿון מאַריאַ אַנטאָסיק־פּיעלאַ, װאָס אַנאַליזירט צװײ סעריעס שמועסן מיט באַקאַנטע ייִדישע שרײַבער, צװישן זײ — איציק מאַנגער, זוסמאַן סעגאַלאָװיטש, אַלטער קאַציזנע און הלל צײטלין, װעגן די אױסזיכטן פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור, װאָס זײַנען דערשינען אין צװײ פּױלישע צײַטונגען אין די 1930ער יאָרן.

אין זײַן רעפֿעראַט אין „סטודיאַ יודאַיִקאַ‟ האָט פּראָפֿעסאָר נתן כּהן פֿון בר־אילן אוניװערסיטעט געשילדערט די דראַמאַטישע געשיכטע פֿונעם אױפֿקום פֿון ייִדיש װי אַן אַקאַדעמישע שפּראַך, מיט אַ ספּעציעלן טראַף אױף פּױלן. צום שלוס האָט ער באַטאָנט, אַז כּדי צו פֿאַרנעמען זיך מיט דער געשיכטע און קולטור פֿון פּױלישע ייִדן אױף אַן ערנסטער מדרגה, מוז מען גוט קענען ניט בלויז ייִדיש, נאָר אױך פּױליש. און די נײַסטע פּױלישע פּובליקאַציעס באַװײַזן, אַז פּױליש איז טאַקע ניט װײניקער חשובֿ פֿאַרן נײַעם דור ייִדיש־פֿאָרשער.