פֿאַרשפּעטיקטע רעצענזיע פֿון 2 קאָמפּאַקטלעך

Belated Review of 2 European CDs

Chor Zydowski Clil
Chor Zydowski Clil

פֿון איציק גאָטעסמאַן

Published September 02, 2015, issue of September 18, 2015.

דעם זומער האָב איך זיך באַקענט מיט אַ סטודענטקע אין דער „ייִוואָ‟־זומער־פּראָגראַם, איזאַבעלאַ גאָלדשטיין, וועלכע שרײַבט איר דיסערטאַציע וועגן חורבן־לידער. אַן אויסגעשולטע מוזיקערין, האָט זי מיר געשאָנקען דאָס קאָמפּאַקטל, „די לידער פֿונעם לאָדזשער געטאָ‟ [Piosenki z lodzkiego-getta], אויף וועלכן עס זינגט דער לאָדזשער כאָר — Chor Zydowski Clil, מיט וועלכן זי פֿירט אָן. דאָס קאָמפּאַקטל איז אַרויס אין 2009, אָבער ערשט איצט דערגאַנגען צו מיר.

געטאָ־לידער זענען אָפֿט געשאַפֿן געוואָרן מיט שאַרפֿער איראָניע, איז עס, צו מאָל, שווער צו וויסן, ווי אַזוי מע דאַרף זיי אויסטײַטשן: פֿריילעך צי נישט? למשל, דאָס ערשטע ליד אויפֿן קאָמפּאַקטל, אַ פּויליש ליד, וואָס הייסט „Za kolczastym drutem‟, [הינטער דעם שטעכיקן דראָט] ניצט די לעבעדיקע מעלאָדיע פֿון אַן אַלט באַקאַנט פֿאָלקסליד, האַלב־פּויליש, האַלב־ייִדיש, וואָס לאַכט אָפּ פֿונעם חסידישן רבין. אינעם געטאָ־נוסח, ווערטער פֿון מרים האַרעל, באַשרײַבט מען דעם הונגער און נויט אין געטאָ, און די מעלאָדיע בלײַבט אַ מונטערע. אַזאַ סתּירה קומט זעלטן פֿאָר אין דער פֿאָלקסמוזיק.

אויפֿן קאָמפּאַקטל זינגט מען עטלעכע לידער פֿונעם גאַסן־זינגער פֿון דער לאָדזשער געטאָ — יאַנקל הערשקאָוויץ. זײַנע ביטער־קאָמישע לידער האָבן זיך גיך פֿאַרשפּרייט צווישן דעם עולם. די אַראַנזשירוגנען האָט געשאַפֿן, דער עיקר, ראַפֿאַל יאַניאַק, און מיט אַ טייל קינסטלערישע באַשלוסן זײַנע בין איך נישט מסכּים; למשל, הערשקאָוויצעס ליד „רומקאָווסקי חיים‟, וועגן דעם ייִדישן „מלך‟ פֿון לאָדזשער געטאָ. אין דער אַראַנזשירונג פֿאַרלירט מען דעם סאַרקאַסטישן הומאָר פֿון הערשקאָוויץ, און מע זינגט די ווערטער צו ערנסט, צו „קינסטלעריש‟, ווען מע דאַרף זיי זינגען מער פֿאָלקיש.

אָבער אונדזער חיים, רומקאָווסקי חיים
ער גיט אונדז יעדן טאָג שיריים:
איינער — אַ שטיקל ברויט, אַ צווייטן — אַ שטיק פֿערד,
מע ליגט בײַ אים אויך טיף אין ד’ערד.

עס געפֿעלט מיר, וואָס מע זינגט אויף לאָדזשער ייִדיש, און וואָס מע זינגט אַפֿילו אומבאַקאַנטע קורצע, פֿראַגמענטאַרישע לידער, וווּ ס’איז קלאָר, אַז מע האָט נישט געפֿונען אַלע ווערטער. בײַ איין ליד פֿון הערשקאָוויץ איז בלויז געבליבן איין סטראָפֿע:

עס גייט אַ יעקע, אוי מיט אַ טעקע
ער זוכט פּוטער, מאַרגאַרין.
בשום־אופֿן, נישטאָ צו קויפֿן
נעמט ער אַ וויזע נאָך מאַריסין (מאַריסין = דער בעסערער טייל פֿון געטאָ).