קהילה

ידיעות פֿון וואַרשע

News From Warsaw

פֿון קאָבי ווײַצנער

פֿאָטאָמאָנטאַזשן: וואַרשע אַמאָל און הײַנט

מיקאָלײַ גרינבערג איז אַ באַקאַנטער פֿאָטאָגראַף און שרײַבער. ער פֿירט אויך אָן מיט אַ פֿאָטאָגראַפֿיע־וואַרשטאַט בײַם ייִדישן צענטער אין וואַרשע. די וואָס האָבן זיך באַטייליקט אין זײַן וואַרשטאַט האָבן געהאַט אַ טשיקאַוון פּראָיעקט: פֿאָטאָגראַפֿירן גאַסן און בנינים אין הײַנטיקן וואַרשע און פֿאַרגלײַכן זיי מיט די זעלבע ערטער אין דער פֿאַרמלחמהדיקער שטאָט.

מיט אַנדערע ווערטער, מען מאַכט אַ פֿאָטאָמאָנטאַזש פֿון צוויי בילדער. אויף איין בילד זעט מען אַ מאַן אָדער אַ פֿרוי, וואָס מאַכט אַ בילד פֿון אַ בנין. אויפֿן צווייטן בילד זעט מען ווי דער בנין אָדער די גאַס האָבן אויסגעזען, ווען די ייִדן האָבן דאָרטן געוווינט און געלעבט. זונטיק דעם 6טן סעפּטעמבער איז געווען די עפֿענונג פֿון דער קליינער, אָבער שיינער אויסשטעלונג פֿון די פֿאָטאָמאָנטאַזשן פֿון די וואַרשטאַט-אָנטיילנעמער. אין איינעם פֿון די שענסטע בילדער זעט מען אַ פֿאָטאָגראַף, וואָס מאַכט אַ בילד פֿון קינאָ-טעאַטער „פֿעמינאַ‟. אויף דער לינקער זײַט פֿונעם פֿאָטאָמאָנטאַזש זעט מען אַ ייִדיש ייִנגל פֿאַר דער מלחמה, וואָס שטייט פֿאַרגאַפֿט, און קוקט אויפֿן זעלבן קינאָ-טעאָטער.

די בילדער זענען אַזוי שטאַרק געפֿעלן געוואָרן דעם עולם, אַז עטלעכע צושויער האָבן בדעה זיי צו קויפֿן. דער ייִדישער צענטער האָט באַשלאָסן, אַז דער עולם קען טאַקע זיי קויפֿן פֿאַר גאַנצע פֿינף הונדערט זלאָטעס אַ בילד.

בוך אויף פּויליש וועגן „פֿאַלשן משיח‟ ווערט אַ בעסטסעלער

אָלגאַ טוקאַרטשוק האָט ערשט אַרויסגעגעבן אַ גיגאַנטיש בוך, וואָס הייסט „יעקבֿס ספֿרים‟. ווער איז דער יעקבֿ? יעקבֿ איז יעקבֿ פֿראַנק, דער פֿאַלשער משיח, וואָס האָט זיך צום סוף געשמדט, ער און זײַנע חסידים. ס’איז ממש וווּנדער איבער וווּנדער, אַז אַזאַ ריזיק בוך געפֿינט זיך די טעג אויף דער רשימה פֿון די בעסטסעלערס אין לאַנד. ס’איז מסתּמא נאָך אַ באַווײַז ווי טיף און שטאַרק איז דער אינטערעס פֿון די פּאָליאַקן צו זייערע אַמאָליקע ייִדישע לאַנדסלײַט.

יוסטינאַ סאָבאָלעסקאַ באַמערקט אין דער „גאַזעטאַ וויבאָרטשאַ‟, אַז טוקאַראַטשוק שרײַבט אינעם סטיל פֿון די גרויסע ראָמאַניסטן פֿון 19טן יאָרהונדערט. זי שילדערט „פּאַנאָראַמיש, מיט אַ סך בכּיוונדיקע דיגרעסיעס‟. עס ווײַזט זיך אויס, אַז עס זענען דאָ גענוג לייענער, וואָס זענען מסוגל צו פֿאָלגן הײַנט צו טאָג אַזאַ מין ברחבֿותדיקן סטיל.

טוקאַרטשוק באַשרײַבט אין איר בוך די ייִדישע געזעלשאַפֿט נאָך פֿאַר דער השׂכּלה און די אינטעגראַציע צווישן די ייִדן און די דעמאָלטיקע דעה-זאָגער אין פּוילן — די אַריסטאָקראַטן און די קירך. ווי מען האָט עס שוין אָפֿט מאָל געזאָגט, צו באַקענען זיך מיט דער געשיכטע פֿון די ייִדן אין פּוילן, איז איינער פֿון די בעסטע און טשיקאַווסטע אופֿנים צו באַקענען זיך מיט דער געשיכטע פֿון פּוילן בכלל.

די ישׂראל־חוצפּה שטעקט אַרויס

דער ייִדישער מוזיי אין וואַרשע האָט געהאַקטע צרות פֿון די ישׂראלדיקע וועגווײַזער אָדער פֿירער, וואָס קומען מיט די טוריסטן־גרופּעס פֿון ישׂראל. ראשית־כּל, ווייסן זיי נישט, וואָס דאָס מיינט צו זײַן פּינקטלעך. ווען זיי דאַרפֿן אָנקומען מיט אַ גרופּע, למשל, דרײַ אַ זייגער נאָכמיטאָג, באַווײַזן זיי זיך האַלב פֿיר, אָדער פֿיר, און פֿאַר וואָס נישט — אַפֿילו האַלב פֿינעף. זיי מאַכן פּשוט חוזק פֿונעם גראַפֿיק, וואָס דער מוזיי גרייט צו. אין אַ מוזיי, וווּ הונדערטער צושויער געפֿינען זיך אין איינעם אויף איין אָרט, מאַכט עס דאָס לעבן שווער פֿאַר אַלע.

נאָך אַ זאַך. דאָס רובֿ מוזייען, און דער ייִדישער מוזיי איז נישט קיין אויסנאַם, האָבן אייגענע מוזיי-פֿירער. ווער סע גייט אין לוּווער, למשל, דאַרף פֿאָלגן די פֿירער, וואָס אַרבעטן אויפֿן אָרט. דער בריטישער מוזיי איז אויך נישט קיין הפֿקר פּעטרישקע, וווּ יעדער איינער קען פֿירן די טוריסטן ווי ער פֿאַרשטייט.

דער ייִדישער מוזיי אין וואַרשע האָט אַפֿילו לעצטנס צוגעגרייט ספּעציעלע, עבֿרית־רעדנדיקע גרופּע־פֿירער, זיי זאָלן פֿירן די ישׂראלדיקע טוריסטן. זיי האָבן אַ ספּעציעלן דיפּלאָם, און קענען גוט די אויסשטעלונג אין מוזיי. עס טרעפֿן זיך אָבער ישׂראלדיקע מדריכים, וואָס חכמהן זיך, כאַפּן אַרויס דעם מיקראָפֿאָן בײַם אָרטיקן וועגווײַזער און מאַכן שבת פֿאַר זיך.

נאָך אַ צרה. אָפֿט מאָל ווייסן זיי אַפֿילו נישט וואָס זיי רעדן; עם-ארצות, וואָס שייך פּוילן בכלל און דער געשיכטע פֿון די ייִדן אין פּוילן בפֿרט, הערט מען אָפֿט פֿון די ישׂראלדיקע מדריכים, ממש באָבע-מעשׂיות.

הכּלל, אין וואַרשע האָט מען אַ ביסל מורא פֿאַר די ישׂראלים. אַגבֿ, נישט נאָר פֿאַר די מדריכים. עס איז דאָ אַ פּראָבלעם מיט די ישׂראלדיקע טוריסטן גופֿא. פֿאַרשטייט זיך, אַז נישט מיט אַלע. עס זענען פֿאַראַן אַ סך סימפּאַטישע מענטשן. פֿון דעסטוועגן, דערציילן די פּוילישע רײַזע-פֿירער, אַז זיי האָבן דערפֿאַרונגען מיט די ישׂראלדיקע טוריסטן, וואָס ווילן נישט צאָלן זייערע פֿולע שׂכירות, צוליב כּל־המינים תּירוצים.

די ידיעות פֿון וואַרשע ווי אויך ייִדישע נײַעס פֿון אַנדערע לענדער איבער דער וועלט, קאָן מען הערן יעדן טאָג אין אונדזער ראַדיאָ־פּראָגראַם „דער פֿאָרווערטס־קול‟.