ייִדיש איבער דער וועלט

Yiddish Around the World

פֿון דזשאָרדין קוציק

Published September 25, 2015, issue of October 16, 2015.

„קול־מבֿשׂר‟ און „דער פֿרײַנד‟ — „אָנלײַן‟

דער קאָלאַסאַלער „היסטאָרישער ייִדישער פּרעסע־פּראָיעקט‟ בײַ דער נאַציאָנאַלער ביבליאָטעק פֿון מדינת־ישׂראל טראָגט מיט זיך דעם ציל צו דיגיטאַליזירן און אַרויפֿשטעלן אַזוי פֿיל נומערן ווי מעגלעך פֿון די וויכטיקסטע ייִדישע צײַטונגען, וואָס מע האָט געדרוקט אין אַלע עקן וועלט. אויפֿן פּראָיעקטס וועבזײַטל קען מען שוין לייענען מער ווי 1.2 מיליאָן זײַטן פֿון 127,363 באַזונדערע נומערן פֿון 54 פֿאַרשידענע צײַטונגען, דערשינען במשך פֿון די יאָרן 1843־2011. צווישן די עקזעמפּלאַרן, וואָס מע קען שוין לייענען „אָנלײַן‟ געפֿינט מען צײַטונגען אויף ענגליש, פֿראַנצייזיש, העברעיִש, אונגעריש, דזשודעזמאָ, יודעאָ־אַראַביש, רוסיש און, פֿאַרשטייט זיך, ייִדיש.

צו די ייִדיש־שפּראַכלעכע צײַטונגען האָט מען לעצטנס צוגעגעבן צוויי גאָר וויכטיקע טיטלען — „דער פֿרײַנד‟ (1903־1913) און „קול־מבֿשׂר‟ (1862־1873). „דער פֿרײַנד‟, אַרויסגעגעבן אין סאַנקט־פּעטערסבורג, איז געווען די ערשטע טאָג־צײַטונג אין דער ייִדישער שפּראַך אין דער צאַרישער אימפּעריע און האָט זיך קונה־שם געווען מיט אירע ליטעראַרישע דערגרייכונגען, דרוקנדיק נײַע ווערק פֿון אַזעלכע שרײַבער ווי מענדעלע מוכר־ספֿרים, חיים־נחמן ביאַליק, שלום־עליכם, י. ל. פּרץ, און יעקבֿ דינעזאָן. מע קען שוין לייענען מער ווי 2,731 נומערן פֿון דער צײַטונג אויפֿן פּראָיעקטס וועבזײַטל.

„קול־מבֿשׂר‟ איז געווען די ערשטע מאָדערנע צײַטונג אויף ייִדיש און האָט געלייגט דעם פֿונדאַמענט פֿאַר אַלע שפּעטערדיקע פּרוּוון צו שאַפֿן זשורנאַליזם אויף ייִדיש. זי איז אויך געווען די ערשטע וויכטיקע פּובליקאַציע, וואָס האָט אַרויסגעגעבן מאָדערנע ייִדישע ליטעראַטור. צווישן די וויכטיקע ווערק, וואָס זענען צום ערשט דערשינען אין „קול־מבֿשׂר‟ זענען מענדעלע מוכר־ספֿרימס „דאָס קליינע מענטשעלע‟, יצחק־יואל לינעצקיס „דאָס פּוילישע ייִנגל‟ און לידער פֿון אַבֿרהם גאָלדפֿאַדען און יהודה־לייב גאָרדאָן. מער ווי 360 נומערן פֿון „קול־מבֿשׂר‟ זענען שוין אויפֿן וועבזײַטל פֿונעם „ייִדישן היסטאָרישן פּרעסע־פּראָיעקט‟.

נאָך די צוויי נײַ־אַרויפֿגעשטעלטע צײַטונגען קען מען אויך לייענען די פֿאָלגנדיקע 7 צײַטונגען: „דער מאָמענט‟ (וואַרשע, 1910־1939), „די וואַרהײַט‟ (ניו־יאָרק, 1905־1919), „הײַנט‟ (1908־1939), „לעבנס־פֿראַגן‟ (תּל־אָבֿיבֿ, 1951־2014), „ליטעראַרישע בלעטער‟ (וואַרשע, 1924־1939), „דער מאָרגן־זשורנאַל‟ (ניו־יאָרק, 1901־1971) און „אונדזער עקספּרעס‟ (וואַרשע, 1926־1939).

די אַלע צײַטונגען קען מען לייענען אָט דאָ: //web.nli.org.il/sites/JPress/English/Pages/default.aspx