פּובליציסטיק

‫חורבן־אײראָפּע, חורבן־סיריע און די פּליטים־פּראָבלעם‬

The Holocaust, Syria, and the Refugee Crisis

פֿון איציק בלימאַן

לעצטנס איז אַרױס אינעם אַמעריקאַנער זשורנאַל „דער אַטלאַנטיק“ אַ פּאָלעמישער עדיטאָריאַל מכּוח די פּליטים, װאָס אַנטלױפֿן פֿון דער מלחמה אין סיריע און באַמיִען זיך אָנצוקומען אין דער רײַכער אײראָפּע. דעם אַרטיקל האָט אָנגעשריבן דוד פֿרום, אײנער פֿון די רעדאַקטאָרן פֿונעם זשורנאַל און אַן אָנגעזעענער ייִדישער רעפּובליקאַנער, װאָס האָט צװישן 2001 און 2002 געשריבן רעדעס פֿאַרן פּרעזידענט דזשאָרדזש בוש. דער אַרטיקל הײבט זיך אָן מיט קריטיק קעגן דעם רעפּובליקאַנער קאַנדידאַט ד״ר בען קאַרסאָן, װאָס האָט לעצטנס געזאָגט, אַז היטלער ימח־שמו װאָלט נישט געקענט אַזױ עפֿעקטיװ דורכפֿירן זײַן פּלאַן צו פֿאַרטיליקן דאָס ייִדישע פֿאָלק, װען דער נאַצי־רעזשים װאָלט פֿריִער נישט געהאַט אַװעקגענומען בײַ די דײַטשישע בירגערס דאָס געװער. חבֿר פֿרום איז גערעכט, אַז ד״ר קאַרסאָן האָט אַ פֿאַלשן פֿאַרשטאַנד פֿון דער געשיכטע אי פֿון די נאַציס, אי פֿון ייִדישן װידערשטאַנד. די פּאַראַלעלן צװישן נאַצי־דײַטשלאַנד און דער הײַנטיקער אַמעריקע זענען נישט גענוג קלאָר, מע זאָל קאָנען דערמאָנען דעם חורבן אין דער דעבאַטע איבערן רעכט צו טראָגן געװער.

לײדער, איז חבֿר פֿרומס קריטיק קעגן דעם רעכט־געשטימטן קאַרסאָנען בלױז אַ רעטאָרישער אַרײַנפֿיר צו זײַן צװײטער (אָבער שטאַרקערער) קריטיק קעגן די לינק־געשטימטע. ער האַלט, אַז זײ באַגײען אַן ענלעכע עבֿירה לגבי דעם באַניץ פֿונעם חורבן־מעטאַפֿאָר, דהײַנו, זײ פֿאַרגלײַכן דעם הײַנטיקן מצבֿ פֿון די פּליטים מיט די ייִדן, װאָס זענען אַנטלאָפֿן פֿון חורבן. חבֿר פֿרום קריטיקירט ראַדזשער כּהן, װאָס האָט פֿרײַטיק אָנגעשריבן אַן אַרטיקל אין „ניו־יאָרק־טײַמס“ װעגן די 3,500 פּליטים פֿון צפֿון־אַפֿריקע, װאָס האָבן געפֿונען אַ מקום־מיקלט אינעם חורבן־דענקמאָל אין מילאַן. דאָס װאָרט „גלײַכגילט“ שטײט אױסגעקריצט אױף דער אױפֿשריפֿט בײַם אַרײַנגאַנג פֿונעם דענקמאָל, און טאַקע דערפֿאַר (ד״ה, קעגן דעם װאָרט) איז דעם װיצע־פּרעזידענט ראָבערטאָ יאַראַק אײַנגעפֿאַלן צו פֿאַרװאַנדלען דעם פּלאַץ אין אַ פּראָצעסיר־צענטער פֿאַר די פּליטים. חבֿר כּהן טענהט, אַז מיר מוזן הײַנט באַקעמפֿן די זעלבע קסענאָפֿאָביע, װאָס האָט געהערשט אין אײראָפּע אין די 1940ער יאָרן.

דוד פֿרום שטעלט זיך אַנטקעגן דער טענדענץ אָפּצולערנען אַ משל פֿונעם חורבן: „עס זענען דאָ אַ סך אונטערשײדן צװישן די ייִדישע פּליטים נאָכן חורבן און די סירישע פּליטים, װאָס אַנטלױפֿן פֿון דער דאָרטיקער בירגערקריג… װאָס שײך די אַנטלאָפֿענע ייִדן האָט מען זיך װײניק געזאָרגט, אױב בכלל געזאָרגט, װעגן דעם, צי די פּליטים האָבן געהערט צו אַ טעראָריסטישער אָרגאַניזאַציע, צי זײ האָבן געגלײבט אין די ליבעראַלע, דעמאָקראַטישע אידעאַלן פֿון דער מערבֿ־װעלט, צי זײ האָבן עפּעס געקענט צוגעבן צו דער עקאָנאָמיע, צי זײ זענען אָנגעקומען מיט קינדער, װאָס האָבן זיך געקענט אָפּזונדערן פֿון דער געזעלשאַפֿט און ראַדיקאַליזירט װערן“. דעם אמת געזאָגט, איז חבֿר פֿרום דורכױס גערעכט, כאָטש ער טרײַבט איבער װי געפֿערלעך עס איז דער דורכשניטלעכער סירישער פּליט. ער איז אױך גערעכט, אַז די װעלט־געשיכטע איז פֿול מיט אַנדערע געשעענישן, מיט װעלכע מע קען בעסער פֿאַרגלײַכן דעם איצטיקן מצבֿ.

אָבער בײַם אָפּװאַרפֿן אין גאַנצן דעם חורבן־מעטאַפֿאָר פֿאַרמינערט חבֿר פֿרום די שרעקלעכע איבערלעבונגען, װאָס די סירישע פּליטים האָבן אױך מיטגעמאַכט. ער דערמאָנט, למשל, דעם פֿאַקט, אַז די צאָל תּלמידים אין אײראָפּע, װאָס פֿאַרענדיקן נישט די מיטלשול, איז צװײ מאָל אַזױ גרױס בײַ אימיגראַנטן װי בײַ די געבױרענע אײראָפּעער. אין די תּפֿיסות פֿון פֿראַנקרײַך, ענגלאַנד, בעלגיע און אַנדערע אײראָפּעיִשע לענדער זיצן פּראָפּאָרציאָנעל אַ סך מער אימיגראַנטן װי מע װאָלט געמײנט. יאָ, אָט די פֿאַקטן זענען װיכטיק, אַז מע װיל, מיט דער צײַט, אינטעגרירן די פּליטים אין דער געזעלשאַפֿט. מע דאַרף אָבער געדענקען, אַז דאָ גײט די רײד װעגן מענטשן װאָס לײַדן אין אײגענעם לאַנד, און די סטאַטיסטיק איז נישט קײן סיבה זײ אָפּצוזאָגן.

חבֿר פֿרום שטעלט אױך די רעטאָרישע פֿראַגע, צי די אימיגראַציע פֿון סיריער איז „גוט פֿאַר די ייִדן“. זײַן ענטפֿער איז, אַװדאי, נײן, אַז די „פֿריִערדיקע כװאַליעס אימיגראַנטן האָבן געשטעלט די ייִדישע באַפֿעלקערונגען פֿון אײראָפּע אין דער גרעסטער סכּנה זינט 1945“, און „די איצטיקע אימיגראַציע װעט נאָר פֿאַרשטאַרקן די סכּנה“. װי אַ ייִד האָב איך זיך ממש געשעמט בײַם לײענען אין אַ פּאָפּולערן אַמעריקאַנער זשורנאַל אַזאַ אױסדרוק פֿון ייִדישן עטנאָצענטריזם און שמאָלקעפּיקײט. װאָס מער מיר ייִדן װײַזן אַרױס מיטגעפֿיל צו די געליטענע פֿון אַנדערע פֿעלקער און נעמען אױף זיך דאָס אַחריות זײ צו העלפֿן, אַלץ שװאַכער װעט װערן דער אַנטיסעמיטיזם.