אינעם לאַנד פֿון ווערטערביכער

In the Land of Dictionaries

שמעון נויבערג און רפֿאל גאָלדוואַסער רעציטירן פֿון נח פּרילוצקיס „דאָס געוועט‟
שמעון נויבערג און רפֿאל גאָלדוואַסער רעציטירן פֿון נח פּרילוצקיס „דאָס געוועט‟

פֿון לייזער בורקאָ

Published October 20, 2015, issue of November 13, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

הײַיאָר זײַנען געווען גאַנצע דרײַ רעפֿעראַטן וועגן דער לעקסיקאָגראַפֿיע, וואָס דאָס האָט מיך ספּעציעל פֿאַראינטערעסירט, ווײַל איך האַלט אינעם שרײַבן אַ קאַפּיטל פֿון מײַן דיסערטאַציע וועגן ייִדישע ווערטערביכער. פּראָפֿ’ נויבערג, וואָס אַרבעט אַליין אויף אַ ייִדיש־דײַטשן ווערטערבוך, וואָס אַלע האָפֿן, אַז עס וועט מירצעשעם אין גיכן פֿאַרטיק ווערן, האָט הײַיאָר צופֿעליק גערעדט וועגן עפּעס אַנדערש: וועגן דער ניט־פֿאַרענדיקטער דיאַלעקטאָלאָגישער אַרבעט פֿון נח פּרילוצקי. נויבערג האָט פֿאָרגעלייגט, מע זאָל צונויפֿשטעלן אַן אינדעקס פֿון די אַלע ווערטער און נעמען, וואָס פּרילוצקי ברענגט אין זײַנע שריפֿטן, ווײַל ער האָט דאָרט פֿאַרשריבן לינגוויסטישע פֿאַקטן, וואָס זײַנען הײַנט ניט מער צו באַקומען. אַזאַ אינדעקס וואָלט אויך צו נוץ געקומען, למשל, בײַם צונויפֿשטעלן אַ פֿולשטענדיקן דיאַלעקט־ווערטערבוך.

יוסטוס פֿאַן דע קאַמפּ האָט דערציילט וועגן זײַן ייִדיש־האָלענדישן ווערטערבוך, וואָס ער אַרבעט אויף אים שוין צענדליקער יאָרן און האַלט איצט בײַם פֿאַרענדיקן. דאָס איז אַ קאָלאָסאַלע אַרבעט מיט אַן ערך 68,000 זוכווערטער, וואָס פֿאַן דע קאַמפּ האָט זיי גענומען ניט בלויז פֿון די פֿאַראַנענע ווערטערביכער, נאָר אויך פֿון דער נײַער ליטעראַטור און פֿון פֿאַרשיידענע נײַע קוואַלן, וואָס קיינער האָט זיך נאָך ניט גענומען צו זיי. ער האָט אויסגערעכנט, למשל, אַז ער האָט איבער צוויי הונדערט ווערטער, וואָס הייבן זיך אָן מיט אַלף, וואָס פֿעלן אַפֿילו אינעם „גרויסן ווערטערבוך‟.

פֿאַן דע קאַמפּ און מרים גוטשאָוו, אַ דײַטשע פֿאָרשערין, וואָס וווינט אין אַמסטערדאַם און העלפֿט אים מיטן פּראָיעקט, האָבן אונדז דערציילט וועגן די טעכנישע מניעות, וואָס שטערן זייער אַרבעט. קודם־כּל, ניצט ער נאָך אַלץ די זעלביקע קאָמפּיוטער־פּראָגראַם — „אײַנשטיין־שרײַבער‟ — מיט וועלכער ער האָט אָנגעהויבן אין די 1980ער יאָרן. דעמאָלט איז די פּראָגראַם געווען העכסט מאָדערן, אָבער איצט איז שווער אַריבערצופֿירן דעם טעקסט אין אַזאַ פֿאָרמאַט, מע זאָל אים טאַקע קענען דרוקן, סײַ ווי אַ בוך, סײַ אין אינטערנעץ. דערצו זײַנען די טײַטשן און די טראַנסקריפּציעס אין גאַנצן אויף האָלענדיש, וועלן די ייִדיש־לייענער, וואָס וווינען מחוץ די גרענעצן פֿון האָלאַנד און בעלגיע, זיך מאַטערן אַ ביסל, כּדי אַרויסצובאַקומען די נייטיקע אינפֿאָרמאַציע. פּראַקטיש גערעדט, וועלן זיי דאַרפֿן זוכן אַלצדינג צוויי מאָל: צום ערשט, דעם טײַטש פֿונעם ייִדישן וואָרט אויף האָלענדיש; דערנאָך, דעם טײַטש פֿונעם האָלענדישן טײַטש.

שפּרינצע נויבערג גיט פּראָפֿ׳ עריקאַ טים אַ בוקעט בלומען
שפּרינצע נויבערג גיט פּראָפֿ׳ עריקאַ טים אַ בוקעט בלומען

פֿאַן דע קאַמפּ און גוטשאָוו האָבן דערקלערט, ווי אַזוי מען קען מיט דער הײַנטיקער קאָמפּיוטער־טעכניק לייזן די דאָזיקע פּראָבלעמען. זיי שאַפֿן אַ פּראָגראַם, וואָס זאָל דורכלייענען דעם אָריגינעלן טעקסט און אים צעטיילן לויט די פֿאַרשיידענע קאַטעגאָריעס: זוכוואָרט, אויסשפּראַך, דעפֿיניציע, מקורים אאַז״וו, וואָס דאָס וועט דערמעגלעכן דעם באַניצער פֿונעם דיגיטאַלן ווערטערבוך אויסצוזוכן וואָס ער וויל. אין אינטערנעץ זײַנען אויך פֿאַראַן אַ סך מעגלעכקייטן, וואָס מע וואָלט געקענט צוגעבן: הערן דעם קלאַנג פֿונעם וואָרט; זען אַ בילד פֿון דער זאַך, וואָס דאָס וואָרט באַצייכנט; געבן ציטאַטן פֿון דער ליטעראַטור, וווּ דאָס וואָרט קומט פֿאָר — און פֿאַרבינדן דעם ציטאַט מיטן אָריגינעלן טעקסט, כּדי דער לייענער זאָל זען דעם גאַנצן קאָנטעקסט; געבן די דעפֿיניציעס ניט בלויז אויף האָלענדיש, נאָר אויך אויף ענגליש, דײַטש, העברעיִש וכדומה, אַזוי ווי ס׳איז דעם באַניצער מער באַקוועם.