מענטשן און געשעענישן

פּרעכטיק ייִדיש געזאַנג פֿון אַ געוועזענעם חסיד

Stirring Yiddish Singing by an Ex-Hasid

פֿון שׂרה־רחל שעכטער

אַז מע זעט דעם יונגן מאַן אינעם ווידעאָ אויף „יו־טוב‟, דאַכט זיך אײַך, אַז דאָס איז סתּם אַן אַמעריקאַנער בחור — אפֿשר אַ ייִד, אפֿשר נישט: לענגערע האָר לויט דער מאָדע, אַ ציכטיק בערדל, און טראָגט אַ זומער־העמד מיט קורצע אַרבל. מע וואָלט געקענט מיינען, אַז ער שפּילט אויף אַן עלעקטרישער גיטאַר אין אַ ראָק־גרופּע.

ווען ער הייבט אָבער אָן זינגען דאָס ליד, „דער למדן, ר׳ סענדער‟, דערקענט מען גלײַך, אַז נישט בלויז קען דער בחור אַ היימישן ייִדיש, נאָר אויך, אַז ער האָט אַן אמתן טאַלאַנט פֿאַר חזנות. דאָס ליד, וואָס איז אָנגעשריבן געוואָרן פֿון מאָריס ראָנד, איז טאַקע באַרימט געוואָרן דורך צוויי אָנגעזעענע חזנים — משה קוסעוויצקי און מרדכי הערשמאַן.

דער זינגער אויפֿן „יו־טוב‟, וואָס רופֿט זיך בײַם פּסעוודאָנים, נחמיה דאַווידאָוויטש, איז דערצויגן געוואָרן בײַ די סאַטמערער, וווּ ער האָט זיך געלערנט חזנות, אין איינעם מיט אַלע זײַנע ברידער, בײַם טאַטן. הגם נחמיה איז הײַנט מער נישט קיין פֿרומער, האָט ער ווײַטער ליב צו זינגען חזנות, און האָט אַפֿילו אָנגעפֿירט מיטן דאַווענען יום־כּיפּור פֿאַר אַ גרופּע פֿון 15 געוועזענע חסידים אין אַ פּריוואַטער וווינונג אין נאַנועט, אַ שטעטל לעבן דער פֿרומער ייִדישער געגנט — מאָנסי, ניו־יאָרק.

כאָטש „דער למדן‟ איז, אַוודאי, נישט קיין טייל פֿונעם דאַווענען, זינגט עס נחמיה מיטן פּאַטאָס פֿון אַן עכטן חזן. (די ווערטער פֿונעם ליד געפֿינען זיך אונטן.)

דער למדן, ר׳ סענדער

אין בית־המדרש בײַם שטענדער זיצט דער אַלטער ר׳ סענדער
און בלעטערט דעם אַלטן משניות.
פּלוצעם לאָזט ער דרײַ טרערן — „אוי וויי, גאָט, וואָס וועט ווערן?
ס׳איז נישטאָ בײַ מיר קיין שלום־בית.

איך האָב זיבן בנים, גאָר פּראָסטע יוונים
זיי שפּאָטן פֿון דיר, גרויסער בורא!
און זי, מײַן זוגתי, שרײַט: „ברענג מיר פּרנסה!‟
און איך האָב קיין צײַט נישט, איך דאַרף לערנען תּּּורה.

זײַ מיר מוחל, רבונו של עולם, אל תּפֿתח פּה לשטן!
האָסט מיר געשענקט זיבן זין, יעדער אַ גולם!
איך ווייס ניט אין וועמען זיי זענען געראָטן!
אַ ייִדיש וואָרט נעמען זיי ניט אין מויל;
אַ בלאַט גמרא אָפּלערנען, צו דעם זענען זיי פֿויל,
רק די אַכילה ליגט זיי אין זינען!

גיב זשע גאָט, מיר אַן עצה, וואָס איך זאָל מיט זיי טון.
און זי, מײַן זוגתי, וואָלט געוועזן נשקשה,
ווען זי לאָזט מיך לערנען און בעט נישט קיין פּרנסה
ס׳איז דאָך אַ חילול־השם, די גרעסטע עבֿירה
טאָג און נאַכט איז זי מעלה־גירה.
טאָ פֿרעג איך דיר, גאָט, איז דאָס נישט חטא?
אויף די עלטערע יאָרן, כאָטש גיי זיך און גט!

רבונו של עולם, איך בין דיר מודיע —
אויף די עלטערע יאָרן וויל איך האָבן די זכיה.
איך בעט ניט, חלילה, פֿון דיר מזומנים,
נאָר דו זײַ מפֿרנס די פֿרוי מיט די בנים
איך בין אַ ייִד אַ למדן, ערפֿיל מײַן בקשה —
איך וויל לערנען תּורה, און דו גאָט, גיב זיי פּרנסה!