ידיעות פֿון וואַרשע

News From Warsaw

פֿון קאָבי ווײַצנער

Published November 03, 2015, issue of November 27, 2015.

די ידיעות פֿון וואַרשע ווי אויך ייִדישע נײַעס פֿון אַנדערע לענדער איבער דער וועלט, קאָן מען הערן יעדן טאָג אין אונדזער ראַדיאָ־פּראָגראַם „דער פֿאָרווערטס־קול‟.

אין די טעג פֿון דערמאָנען פֿאַרשטאָרבענע

דער ייִדישער בית־עולם אין וואַרשע
דער ייִדישער בית־עולם אין וואַרשע

דער לעצטער סוף־וואָך פֿון חודש אָקטאָבער ווידמעט מען אין פּוילן די טויטע. יונג און אַלט גייען צו די קבֿרים פֿון משפּחה און פֿרײַנד, נאַציאָנאַלע העלדן און באַליבטע קינסטלערס.

די קליינע ייִדישע קהילה איז נישט קיין אויסנאַם. יש אומרים, אַז דער ייִדישער בית־עולם אויף דער אָקאָפּאַווע־גאַס איז דער שענסטער אין גאַנץ וואַרשע.

הײַיאָר האָט אַ גרופּע פֿאַרערערס פֿונעם גרויסן ייִדישן סקולפּטאָר אַבֿרהם אָסטשעגאַ באַשלאָסן צו רעמאָנטירן עטלעכע פֿון זײַנע סקולפּטורן, וואָס באַצירן פֿאַרשיידענע מצבֿות אויפֿן וואַרשעווער ייִדישן בית-עולם.

אַבֿרהם אָסטשעגאַ איז געווען מסתּמא דער גרעסטער ייִדישער סקולפּטאָר אין פּוילן צווישן ביידע וועלט־מלחמות. ער איז געווען איינער פֿון די גרינדערס פֿון דער אַזוי גערופֿענער „ייִדישע געזעלשאַפֿט צו פֿאַרשפּרייטן קונסט‟. אָסטשעגאַ איז פֿאַרשיקט געוואָרן פֿון דער וואַרשעווער געטאָ קיין טרעבלינקע, וווּ ער איז דערמאָרדעט געוואָרן אין יאָר 1942. כּמעט אַלע זײַנע סקולפּטורן זענען נעלם געוואָרן אין דער מלחמה און דאָס רובֿ וואָס זענען יאָ געבליבן, קען מען זען אויפֿן וואַרשעווער ייִדישן בית־עולם. צווישן די באַרימטע מצבֿות זײַנע קענען אַלע דעם אוהל־פּרץ. אָסטשעגאַ איז געווען מסתּמא דער ערשטער סקולפּטאָר, וואָס האָט באַצירט מיט מענטשלעכע געשטאַלטן (ווי למשל, אַ וויינענדיקע פֿרוי) די מצבֿות וואָס ער האָט געשאַפֿן.

די וואָס זענען אַ מאָל געווען אינעם העברעיִשן אוניווערסיטעט, געדענקען אָסטשעגאַס הערלעכע סקולפּטור פֿונעם רמב״ם, וואָס דער ירושלימער קאַמפּוס האָט באַקומען נאָך אין יאָר 1925.

און אַז סע גייט אַ רייד וועגן רעמאָנטירן מצבֿות, איז אפֿשר וואָלט געווען אַ געדאַנק אויך צורעכט צו מאַכן די טעקסטן, וואָס זענען אויסגעקריצט געוואָרן אויף זיי. די טעקסטן אויף די מצבֿות אינעם וואַרשעווער בית־עולם זענען אָפֿטמאָל פֿול מיט טעותים. דער ייִדישער בית־עולם אין דער שטאָט איז נאָך אַלץ אַקטיוו, און ס׳איז אַ בושה צו געפֿינען גרײַזן אויך אויף נײַע מצבֿות, ווי למשל, פֿונעם באַקאַנטן זשורנאַליסט ראָמאַן פֿריסטער אָדער אויף דער מצבֿה פֿונעם גרויסן פֿאָרשער פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור, פּראָפֿעסאָר חנא שמערוק.

ס׳איז אויכעט אַ שאָד, וואָס מען האָט קאַליע געמאַכט פֿראַגמענטן פֿון ליטעראַרישע טעקסטן, וועלכע באַצירן עטלעכע מצבֿות, ווי די מצבֿה פֿונעם פּאָעט לייב נײַדוס. ווען מען וואָלט קאָריגירט דעם טעקסט, וואָלט מען געקאָנט לייענען די דאָזיקע רירנדיקע שורות:

כ׳האָב ליב די ייִדישע ניגונים
וווּ גליק איז אויסגעמישט מיט לייד
וווּ די יתומישע תחנונים

אָפֿט בײַטן זיך מיט שטאָלצער פֿרייד.