חיים זשיטלאָווסקיס 150סטער יובֿל

150 Years Since the Birth of Chaim Zhitlovsky

פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published November 10, 2015, issue of November 27, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

גלײַכצײַטיק, האָב איך אַ סך טענות צו זשיטלאָווסקין. קודם־כּל, האָט אים אידעאָלאָגיש געטרייסלט און געוואָרפֿן אין פֿאַרשיידענע ריכטונגען. מיט אַ צײַט צוריק איז אין דײַטשלאַנד אַרויס אַ בוך וועגן זשיטלאָווסקין. האָב איך וועגן דעם געזאָגט אַ קאָלעגע מײַנעם, און ער האָט זיך אָפּגערופֿן מיט אַ פֿראַגע: „וועגן וועלכן זשיטלאָווסקין?‟ און ס’איז טאַקע אַזוי: זשיטלאָווסקי איז, אין אַ היפּשער מאָס, געווען יעדעס מאָל אַן אַנדערער.

אין מײַנע אויגן, איז זשיטלאָווסקי געווען אַ שטיקל טשודאַק, אָנגעלאָדן מיט אוטאָפּישע אידעען. צוריק גערעדט, די אידעאָלאָגיע פֿון ייִדישיזם איז געווען, אין תּוך אַרײַן, אַן אוטאָפּישע, און זשיטלאָווסקי איז, בלי־ספֿק, געווען די פֿאַרקערפּערונג פֿון אָט דער אידעאָלאָגיע. דערפֿאַר טאַקע האָבן אַנדערע ייִדישיסטן אים פֿאַרטיידיקט, אַפֿילו ווען זיי זײַנען אַליין געווען ניט מסכּים מיט דעם, וואָס ער האָט געהאַט געטאָן, געזאָגט צי געשריבן. בפֿרט האָט מען אים פֿאַרטיידיקט פֿון די אָנפֿאַלן מצד דעם „פֿאָרווערטס‟.

אין דער סבֿיבֿה פֿון „פֿאָרווערטס‟ האָט מען זשיטלאָווסקין פֿײַנט געהאַט. אַב. קאַהאַן און מענטשן אַרום אים האָבן אים געהאַלטן פֿאַר אַ ייִדישן אַנטיסעמיט. באַזירט איז געווען זייער באַציִונג צו זשיטלאָווסקיס אַרויסזאָגונגען, פֿון וועלכע עס האָט זיך געקענט שאַפֿן אַן אײַנדרוק, אַז ער האָט באַשולדיקט די ייִדן אַליין אין די צרות און גזירות, וועלכע זײַנען אויף זייער דאָליע אויסגעפֿאַלן. די טעג איז אין דעם זשורנאַל Tablet אַרויס אַ פֿרישער אַרטיקל פֿון דזשאָנאַטאַן ברענט, דעם דירעקטאָר פֿון ייִוואָ, וואָס ציטירט און רעדט אַרום איינע פֿון די ערשטע „באַשולדיקונגען‟ פֿון ייִדן מצד זשיטלאָווסקין. (זען www.tabletmag.com/author/jonathan-brent)

איצט לייען איך דעם „פֿאָרווערטס‟ פֿאַרן יאָר 1940 — ניט צוליב זשיטלאָווסקין, נאָר גאָר אַן אַנדער זאַך. אָבער מע זעט אין דער צײַטונג, אַז דעמאָלט איז ווידער „פֿריילעך‟ געוואָרן אַרום זשיטלאָווסקין. דער „פֿאָרווערטס‟, בפֿרט דער בײַסיקער זשורנאַליסט חיים ליבערמאַן, האָט באַשולדיקט זשיטלאָווסקין אין, ניט מער און ניט ווייניקער, ווי אינעם געבן „אַ סחורה‟ די דײַטשישע פֿאַשיסטן. ס׳איז באַוווּסט געוואָרן, אַז עפּעס אַ דײַטשישע ראַדיאָ־סטאַנציע האָט זיך פֿאַררופֿן אויף זשיטלאָווסקיס אַן אַרטיקל, אין וועלכן ער האָט כּלומרשט (איך האָב דעם דאָזיקן אַרטיקל ניט געזען) געטענהט וועגן דעם זעלבן: די ייִדן זײַנען אַליין שולדיק…

אָבער איך האָב אַן אייגענעם חשבון מיט זשיטלאָווסקין. לעצטנס, האָב איך איבערגעלייענט, אויך אין אַן אַלטן „פֿאָרווערטס‟, אַז גראָד ער האָט אײַנגעפֿירט אין ייִדיש דאָס וואָרט „אויפֿמערק‟, אַנשטאָט „אויפֿמערקזאַמקייט‟. פֿאַר די יאָרן, וואָס איך אַרבעט ווי אַ „פּראָפֿעסיאָנעלער ייִד‟, זײַנען אין מײַן לשון אַרײַן אַ סך ווערטער, וועלכע איך האָב תּחילת אויפֿגענומען ווי פֿאַרזעענישן. ביסלעכווײַז בין איך צוגעוווינט געוואָרן, למשל, צום „קוקווינקל‟ און אַנדערע אַזעלכע אינאָוואַציעס. אָבער „אויפֿמערק‟ קען איך נאָך אַלץ ניט אָנקוקן.