דער גרױסער שלום־עליכם האָט ליב געהאַט אױסצוטראַכטן װערטער און אױסדרוקן, װעלכע קלינגען גאַנץ ייִדיש, אָבער אין דער אמתן אַזעלכע װערטער און אױסדרוקן עקזיסטירן ניט. אײנער פֿון אַזעלכע אױסדרוקן איז: „ס’איז װי פֿון יעקעקע ביז יעבעבע‟ (די קאָמעדיע „דאָס גרױסע געװינס‟) — מיט אַ קאָנאָטאַציע אױף די געאָגראַפֿישע פּונקטן בעתן 40־יאָריקן ייִדישן בלאָנדזשען איבערן מידבר, און עס מײנט, װאָס־װער־װען, ס’איז אַזױ װײַט, װי פֿון אמת ביז אַ ליגן. אַגבֿ, סײַ „יעקעקע‟ און סײַ „יעבעבע‟ קלינגען גאָר לשון־קודשדיק.
דאָ אַנומלטן האָב איך געהערט אײנעם פֿון די סאַמע אײַנפֿלוסרײַכסטע מענטשן אױף דער װעלט, און פּרובירט אָנטאַפּן דעם פֿאָדעם פֿון זײַנע געדאַנקען בעת ער האָט זיך געלאָזט אין די װײַטע און נאָענטע חקירות װעגן דעם הײַנטיקן װעלטגעבױ. דעם אמת געזאָגט, זײַנע מסקנות האָבן מיך דערשראָקן, און ניט װײַל ער האָט געזאָגט עפּעס, װאָס די װעלט האָט פֿריִער ניט געװוּסט, נאָר װײַל אײנע פֿון זײַנע מסקנות קען מען פֿאַרטײַטשן װי אַ לעגיטימאַציע פֿון אַרײַנמישן זיך אין יענעמס ענינים און אַפֿילו אײַנאָרדענען אין אַ פֿרעמד סוּװערען לאַנד אַזאַ פּאָליטישע סיסטעם און אַזעלכע פֿירערס, װאָס זײַנען צום האַרצן אַ גרױסמאַכט, װעלכע פֿאַרמאָגט גענוג מיליטערישן כּוח, כּדי צו רעאַליזירן איר פּאָליטישן װילן און באַשלוס.
האָפּאַ!… עס הײסט, אַז די אַלע הײַנטיקע שלום־שלוסן זײַנען ניט מער װי אַ שטיקל פּאַפּיר?… נאָך אַזעלכע מסקנות װיל זיך גלײַך אַ דרײ טאָן דעם גלאָבוס און אױסזוכן אַ לאָך, אַװוּ מע קען זיך אױסבאַהאַלטן פֿון יענעמס בײזן װילן, אָדער אַ מאַך טאָן מיט דער האַנט און מקײם זײַן זעליק באַרדיטשעװערס עצה: „אײדער חקרנען און זאָרגן, לאָמיר כּוסענען ביז מאָרגן‟. אָבער די אױסגעלעבטע יאָרן פֿאָדערן אַ מער רויִקן צוגאַנג צו כּלערלײ ניט־באַטראַכטע און עקסטרעמע טאַטן, דערצו נאָך דער שׂכל־הישר, װאָס קומט מיט יאָרן, הײסט ניט כאַפּן הײסע לאָקשן און ניט זוכן אַ שטיל אָרט ערגעץ װוּ אין האַנדוראַס אָדער אין קאַנאַדע, נאָר אַרײַנקוקן אינעם יערלעכן מיליטער־בודזשעט פֿון די לענדער, װעלכע געפֿינען זיך פֿון בײדע זײַטן פֿונעם פּאָליטישן און פּראָפּאַגאַנדיסטישן קעגנשטאַנד.
כּדי צו רעדן װעגן דעם מיליטער־בודזשעט פֿון די פֿאַראײניקטע שטאַטן דאַרף מען, קודם־כּל, אַדורכגײן אַ קורס בײַ אַ גוטן פּסיכאָטעראַפּעװט, װײַל אַ פּשוטער ייִדן קען זיך ניט פֿאָרשטעלן װיפֿל איז דאָס 612 מיליאַרד דאָלאַר און װיפֿל בײגעלעך קען מען אָפּבאַקן פֿאַר דעם געלט אין משך פֿון אײן יאָר. דער כינעזישער און רוסישער מיליטער־בודזשעטן צוזאַמען, 200 מיליאַרד דאָלאַר, זעט אױס װי אַ העלפֿאַנד לעבן אַ פֿליג. מילא, אַמעריקע איז דאָך אַ גרױס לאַנד און קײן קלוגע מענטשן דאָרט, מײן איך, פֿעלן ניט אױס; און דאָס אײניקל פֿונעם אַמאָליקן קריזשאָפּאָלער רבי, װעלכער זיצט אין דער אַמעריקאַנער בודזשעט־קאָמיסיע, האָט מסתּמא נאָך ניט פֿאַרגעסן דאָס באַליבטע װערטל פֿון זײַן זײדע, אַז מע לײגט אַרײַן גוט, נעמט מען אַרױס גוט. װאָס־װאָס, נאָר אױף אַ װערטל פֿון קריזשאָפּאָל קען מען זיך פֿאַרלאָזן, אַפֿילו אין אַמעריקע.
גוט, אַמעריקע איז דאָס שטאַרקסטע לאַנד אױף דער װעלט און נײטיקט זיך אין אַן ערנסטן מיליטער־בודזשעט, אָבער צו װאָס פֿאַר אַ קרענק דאַרפֿן האָבן אַ צעבלאָזענעם מיליטער־בודזשעט פֿון אַריבער 50 מיליאַרד דאָלאַר, אַזעלכע לענדער װי די שלום־טײַבעלעכעך — בריטאַניע און פֿראַנקרײַך? צי דראָט דען עמעצער אױף זײ מיט אַ מלחמה?
ביז דער לעצטער צײַט איז אױף גאָר דער װעלט געװען אַן אײנציק לאַנד, װאָס האָט קײן מאָל אין איר געשיכטע ניט געפֿירט קײן אײן מלחמה אױף איר אײגענער טעריטאָריע, און דאָס איז דער קעניגרײַך טײַלאַנד. עס װײַזט אױס, אַז די דאָזיקע מלוכישע סטראַטעגיע, צו פֿירן מלחמות אױף דער פֿרעמדער טעריטאָריע, איז געװאָרן די מיליטערישע און פּאָליטישע הױפּט־סטראַטעגיע פֿון אַלע גרױסמאַכטן אױף דער װעלט. די הײַנטצײַטיקע אַלגעמײנע מאַפּע פֿון די פֿײַנטלעכע כּוחות דערלױבט ניט פֿעסט צו זאָגן, װאָס איז שטאַרקער, דער ראַדיקאַלער איסלאַמישער טעראָריזם אָדער די אײראָפּעיִשע אימפּאָטענטישע דעמאָקראַטיע; אָבער אײן זאַך איז מיר קלאָר װי דער טאָג, אַז װען די גרױסמאַכטן װאָלטן געשטעלט פֿאַר זיך אַן אָפּעראַטיװן ציל צו פֿאַרניכטן דעם אַזױ גערופֿענעם „איסלאַמישן כאַליפֿאַט‟, װאָלט דער כאַליפֿאַט געדױערט ניט לענגער װי דאָס לעבן פֿון אַ פֿליג, דאָס הײסט, ניט מער װי אַ חודש.
The Yiddish Daily Forward welcomes reader comments in order to promote thoughtful discussion on issues of importance to the Jewish community. In the interest of maintaining a civil forum, The Yiddish Daily Forwardrequires that all commenters be appropriately respectful toward our writers, other commenters and the subjects of the articles. Vigorous debate and reasoned critique are welcome; name-calling and personal invective are not. While we generally do not seek to edit or actively moderate comments, our spam filter prevents most links and certain key words from being posted and The Yiddish Daily Forward reserves the right to remove comments for any reason.