צי האָט אַל־גאַזאַלי אינספּירירט די חרדים?

Did Al-Ghazali Influence Haredi Judaism?

אַל־גאַזאַליס מאַווזאָליי אין טוס, איראַן
Wiki Commons
אַל־גאַזאַליס מאַווזאָליי אין טוס, איראַן

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published November 19, 2015, issue of December 11, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

אַבו־כאַמיד מוכאַמאַד אַל־גאַזאַלי איז געבוירן געוואָרן אין טוס, איראַן. שפּעטער האָט ער זיך באַזעצט אין באַגדאַד און באַקומען דאָרטן אַ רעפּוטאַציע פֿון אַ וועלט־באַרימטן מומחה אין אַלע טראַדיציאָנעלע מוסולמענישע חכמות. נאָך אַ צאָל נסיעות ווי אַן אָרעמאַן איבער מעקע, ירושלים און דמשׂק, האָט ער זיך אומגעקערט אין זײַן איראַנישער היימשטאָט, וווּ ער האָט געפֿירט אַ שטרענג אַסקעטיש לעבן ביזן טויט, אינעם יאָר 1111. אַל־גאַזאַלי האָט איבערגעלאָזט אַ ריזיקע צאָל ביכער אויף אַראַביש און פּערסיש. בײַ ייִדן זענען אָבער פֿאַרשפּרייט געוואָרן בלויז אַ טייל פֿון זײַנע ווערק, וואָס קלינגען נישט צו ספּעציפֿיש איסלאַמיש.

ס׳איז אַמאָל געווען אַ תּקופֿה, ווען יעדער פֿילאָסאָפֿיש־געבילדעטער ייִד האָט געמוזט קענען אַל־גאַזאַליס ווערק. רבי יהודה הלויס באַרימטער „ספֿר הכּוזרי‟, לכתּחילה אָנגעשריבן אויף אַראַביש, פֿאָלגט אויף אַ ייִדישן שטייגער אַל־גאַזאַליס אַרגומענטן קעגן חקירה. אַל־גאַזאַליס השפּעה פֿילט זיך אויך אין אַזעלכע באַקאַנטע ייִדישע ספֿרים, ווי „אור השם‟ פֿון רבי חסדאי קרשׂקשׂ און אַבֿרהם אבן דאַודס „אמונה רמה‟. אַן אַנדער קלאַסישער ספֿר, וואָס שטימט אין אַ סך פּונקטן מיט אַל־גאַזאַלי, איז „חובֿות־הלבֿבֿות‟. אין דעם פֿאַל איז אָבער מעגלעך, אַז ביידע דענקער האָבן אומאָפּהענגיק געשעפּט דעם מאַטעריאַל פֿון די זעלבע אַראַביש־מוסולמענישע קוואַלן.

דער ספֿר „מאזני צדק‟, אַן אַלטע לשון־קודשדיקע איבערזעצונג פֿון אַל־גאַזאַלי
דער ספֿר „מאזני צדק‟, אַן אַלטע לשון־קודשדיקע איבערזעצונג פֿון אַל־גאַזאַלי

עטלעכע איבערזעצונגען פֿון אַל־גאַזאַליס ווערק אויף לשון־קודש, וווּ די קאָראַנישע פּסוקים זענען צומאָל באַזײַטיקט געוואָרן מיט תּנ״כישע עקוויוואַלענטן, האָבן זיך באַוויזן אין דער מיטל־עלטערלעכער תּקופֿה און זענען געווען ברייט פֿאַרשפּרייט אין דער ייִדישער וועלט, אַרײַנגערעכנט טשעכײַ און פּוילן. אַ גאַנצע ריי רבנים, דער עיקר ספֿרדישע, האָבן אָנגעשריבן פּירושים אויף אַל־גאַזאַליס ווערק. עס האָט זיך אָפּגעהיט אַ ייִדישער כּתבֿ־יד, וווּ זײַן נאָמען ווערט באַגלייט מיט די ראָשי־תּיבֿות „זצ״ל‟, ווי אַ ייִדישער צדיק.

צווישן אַל־גאַזאַליס חידושים, וואָס די קריטיקער באַטראַכטן ווי אַ קעגנערשאַפֿט צו ראַציאָנאַליזם, שטימט אינגאַנצן מיט די הײַנטיקע חסידים. להיפּוך צו די פֿריִערדיקע ראַציאָנאַליסטישע פֿילאָסאָפֿן, וועלכע האָבן זיך פֿאָקוסירט אויף די געזעצן פֿון דער גשמיותדיקער נאַטור, האָט אַל־גאַזאַלי דערקלערט, אַז יעדעס געשעעניש אינעם אוניווערס איז אַ דיקערטע אַנטפּלעקונג פֿון השגחה־פּרטית און אַ געטלעכער נס. אויב אַ שטיק באַוול ווערט פֿאַרברענט, ווען אַ פֿײַער רירט עס אָן, מיינט עס, אַז דער באַשעפֿער אַליין האָט עס אין דעם מאָמענט אָנגעצונדן.