אַבֿרהם־צבֿי אידלזאָן: דער וויזיאָנער פֿון ייִדישער מוזיק

Abraham Zvi Idelsohn: Visionary of Jewish Music


פֿון איציק גאָטעסמאַן

Published December 13, 2015, issue of January 08, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

אידלזאָן איז צוריקגעפֿאָרן קיין פּאַלעסטינע, אָבער האָט זיך באַזעצט אין אַמעריקע אין 1923, וווּ ער איז געוואָרן אַ פּראָפֿעסאָר פֿון העברעיִש און חזנות אין „היברו יוניאָן־קאָלעדזש‟ אין סינסינאַטי. ער איז געשטאָרבן אין דרום־אַפֿריקע, וווּ זײַנע קרובֿים האָבן געוווינט, אין 1938.

אידזלאָנס וויזיע פֿון אַן אַרומנעמיקער פֿאָרשונג פֿון דער ייִדישער וועלט־מוזיק האָט ער רעאַליזירט אין זײַן צען־בענדיקער אַרבעט „דער אוצר פֿון אָריענטאַליש־העברעיִשע מעלאָדיעס‟. דער נײַנטער באַנד — ייִדישע פֿאָלקסלידער — האָט ער אַרויסגעגעבן אין 1932. אין זײַן אַרײַנפֿיר צום באַנד שרײַבט אידלזאָן, אַז אין די צוויי בענד אָפּגעגעבן מיזרח־אייראָפּע, דעם 9טן באַנד — פֿון פֿאָלקסלידער, און דעם 10טן — פֿון חסידישע געזאַנגען, האָט ער כּולל געווען אַ טויזנט און עלף מעלאָדיעס.

אַ סך פֿון די פֿאָלקסלידער האָט ער אַליין נישט געזאַמלט, נאָר געליגן בײַ אַנדערע זאַמלערס — י. ל. כּהן, שמואל לעהמאַן צווישן זיי. אַ טייל לידער האָט ער געהערט פֿון זײַן פֿרוי צילע, וועמען ער ווידמעט דעם באַנד פֿאָלקסלידער. ער רעכנט אויס אַפֿילו ווער האָט פֿאַר אים געזונגען די לידער, צווישן זיי: משה עפּלבאַום, דער רוסיש־ייִדישער זינגער — 25 לידער; זײַן פֿרוי, צילע אידלזאָן — 60 לידער; זײַן טאַטע, עזריאל אידלזאָן — 40 לידער.

קיינער האָט נישט אַנאַליזירט אַזוי תּוכיק די מעלאָדיעס פֿון ייִדישע לידער ווי אידלזאָן. בלויז דער סאָוועטישער פֿאָרשער משה בערעגאָווסקי קען זיך פֿאַרגלײַכן מיט אים אין דעם פּרט. אידלזאָן איז געווען אַזוי גוט באַקאַנט מיט דער וועלטמוזיק, אַז ער האָט געקענט פֿאַרגלײַכן די מעלאָדיעס מיט דײַטשע, סלאַווישע, שפּאַנישע און אַפֿילו מיט דער מוזיק פֿון די שוואַרצע שבֿטים אין דרום־אַפֿריקע!

הײַנט רעדט מען וועגן אידלזאָנען, דער עיקר, ווײַל ער האָט גענומען אַ סאַטעגערער חסידישן ניגון און צו דעם צוגעפּאַסט די ווערטער פֿון „הבֿה נגילה‟, און אַזוי אַרום געשאַפֿן דאָס פּאָפּולערסטע ייִדישע ליד אויף דער וועלט. אָבער זײַנע פֿאַרדינסטן און ברייטע וויזיע אויפֿן פֿעלד פֿון ייִדישער מוזיקאָלאָגיע זענען אַ סך וויכטיקער.

צו הערן לידער אָנגעשריבן און געזאַמלט פֿון אידלזאָן אויף דער וועבזײַט פֿון „זמרשת‟:

‏//www.zemereshet.co.il/artist.asp?id=56