אָן כאַבאַר גייט עס נישט

Bribery Got You Everywhere

Yehuda Blum

פֿון מיכאל פֿעלזענבאַום

Published December 23, 2015, issue of January 08, 2016.

דער געיעג נאָך דער גערעכטיקײט, ס׳הײסט, נאָכן יושר, איז בײַ די ייִדן אין בלוט־און־בײנער. און אַז מע זוכט דעם יושר, קומט מען צו צו די „שערי־יושר‟, צו די טױערן פֿון גערעכטיקײט; און די דאָזיקע דרײַ טױערן זײַנען — בבֿא קמא, דער ערשטער טױער, װײַטער — בבֿא מציעא, דער מיטלסטער טױער, און צום סוף, בבֿא בתרא, דער לעצטער טױער. אָבער אין װעלכן טױער װעט איר ניט אַרײַנגײן, װעט איר סײַ װי בלײַבן אינעם סדר נזיקין, דהײַנו, שאָדנס.

מײַן טאַטע, נאָטיק דער פּאַריקמאַכער, זאָל זיך מיִען, איז געװען אַ קעמפֿער פֿאַרן װעלט־יושר. כאָטש, אַז מע גיט אַ גוטן טראַכט, װאָס פֿאַר אַן אומיושר האָט שױן געקענט הערשן אין אַ צירולניע אין אַזאַ קלײן און פֿאַרװאָרפֿן שטעטל װי פֿלאָרעשט? אַ האַרטע קשיא…

בעסאַראַביע האָט געהאַט אַ שטיקל גליק אין דעם, אַז די נײַע, כּאילו קאָמוניסטישע מאַכט, האָט אָנגעהױבן זיך פֿילן גאָר הײמיש נאָר נאָך סטאַלינס טױט, אין מיטן פֿון די 1950ער יאָרן. די איבערגאַנג־תּקופֿה, פֿון אַ רײן ייִדיש בעל־מלאָכיש שטעטל צו אַ מולטי־נאַציאָנאַלן אינדוסטריעלן צענטער, איז פֿאָרגעקומען שטיל, אָן רעפּרעסיעס, אָבער מיט אַ פֿאַרמאַסקירטן אַכזריותדיקן ציל — אָפּצומעקן אַלץ, װאָס האָט אַ שײַכות צו ייִדישקײט. מע האָט גלײַך פֿאַרמאַכט די שילן און תּלמוד־תּורות, מע האָט פֿאַרמאַכט די כּשרע יאַטקעס, מע האָט ניט דערלאָזט צו שטעלן אַ חופּה, צו מאַכן אַ ברית אאַ״װ. און אַז מע לאָזט ניט אַרײַן דורכן טױער, קריכט מען אַרונטער אונטערן פּלױט.

אָנצופֿירן מיט דער שטאָט האָט מען געשטעלט די דעמאָביליזירטע ניט קײן היגע שלאַכט־אָפֿיצירן, װעלכע האָבן אָנגענומען זײערע נײַע פּאָסטנס װי אַ יושרדיקע קאָמפּענסאַציע פֿאַר די שרעקלעכע לײַדן בעת דער מלחמה. און דער אמת איז, אַז אַחוץ צו קעמפֿן מיטן „פֿאַשיסטישן שׂונא‟, האָבן זײ גאָרניט געקענט. צוזאַמען מיט דער שטרענגער, ממש מיליטערישער דיסציפּלין, האָט די נײַע מאַכט פֿאַרזײט אַ היעראַרכישע סיסטעם פֿון טאָטאַלן כאַבאַר. אַלע האָבן עס געזען און אַלע האָבן געשװיגן; אַ טײל האָבן מורא געהאַט איבערצופּעקלען זיך אױפֿן „קוראָרט‟ אין סיביר, און אַ טײל האָט געגלײבט, אַז פּונקט אַזױ דאַרף עס זײַן, אַז מע „שמירט ניט אונטער‟, קען מען ניט פֿאָרן.