„די גאָלדענע כּלה‟ אין „פֿאָלקסבינע‟

The Golden Bride at the Folksbiene

די מיידלעך אין שטעטל זינגען בײַם טײַך אין אַ סצענע פֿון דער פּיעסע „די גאָלדענע כּלה‟
Ben Moody
די מיידלעך אין שטעטל זינגען בײַם טײַך אין אַ סצענע פֿון דער פּיעסע „די גאָלדענע כּלה‟

פֿון דזשאָרדין קוציק

Published December 23, 2015, issue of January 08, 2016.

2015 איז געווען אַ געוואַלדיק יאָר פֿאַר דער „פֿאָלקסבינע‟.

דער עלטסטער און חשובֿסטער ייִדישער טעאַטער אויף דער וועלט האָט געפּראַוועט זײַן 100סטן געבוירן־טאָג מיט אַ היסטאָרישן פֿעסטיוואַל אין יוני, וואָס האָט צוגעצויגן העכער 50,000 מענטשן אויף מער ווי הונדערט קאָנצערטן, פֿאָרשטעלונגען און אַקאַדעמישע רעפֿעראַטן. דער טעאַטער האָט זיך אויך אַרײַנגעצויגן אינעם „מוזיי פֿון דער ייִדישער קולטור־ירושה‟, וואָס ביידע אָרגאַניזאַציעס האָפֿן, וועט בלײַבן דער „פֿאָלקסבינעס‟ שטענדיקער היים.

מאָטל דידנער, דער וויצע־קינסטלערישער לײטער בײַ דער „פֿאָלקסבינע‟, האָט מיר דערקלערט בעת אַ שמועס אין זײַן ביוראָ אין יוני, אין סאַמע־ברען פֿונעם „קולטורפֿעסט‟, אַז די „פֿאָלקסבינע‟ באַטראַכט איר נײַע היים ווי אַן אָנהייב פֿון אַ נײַער תּקופֿה פֿאַרן טעאַטער. דידנער האָט דעמאָלט בפֿירוש דערמאָנט, אַז די גרעסערע בינע און פֿאַרשידענע באַקוועמלעכקייטן, וואָס קומען צוזאַמען מיטן האָבן אַ פּערמאַנענטע היים, וועלן דערמעגלעכן, אַז די „פֿאָלקסבינע‟ זאָל מאַכן פֿאָרשטעלונגען פֿון אַ גרעסערן פֿאַרנעם.

דאָס זעט מען בולט אין דער איצטיקער אויפֿפֿירונג פֿון „די גאָלדענע כּלה‟, וואָס נעמט אַרײַן אַ ריזיקן אַנסאַמבל פֿון 20 מענטשן, אַן אָרקעסטער פֿון 14 אינסטרומענטן און אומצאָליקע בײַטן פֿון קאָסטיומען. אַזאַ ריזיקע פֿאָרשטעלונג דינט טאַקע ווי אַ פּאַסיקער אופֿן אָנצוהייבן אַ נײַע תּקופֿה פֿאַרן טעאַטער. טשיקאַווע איז אָבער דער פֿאַקט, אַז פֿאַר אַזאַ אָנהייב האָט די „פֿאָלקסבינע‟ דווקא אויסגעקליבן אַ פּיעסע פֿון גאָר אַן אַנדער צײַט, די 1920ער יאָרן.

„די גאָלדענע כּלה‟ האָט געהאַט איר פּרעמיערע דעם 9טן פֿעברואַר, 1923, אויף דער צווייטער עוועניו, דער ייִדישער „בראָדוויי‟, פֿאַר אַן עולם פֿון העכער 2,000 ייִדן. די שפּיל, אַ געמיש פֿון אַן אָפּערעטע און אַ מוזיקאַלישער קאָמעדיע, איז געוואָרן אַ ריזיקער שלאַגער. מיט ענערגעטישער מוזיק פֿונעם באַרימטן קאָמפּאָזיטאָר יוסף רומשינסקי, אַ קאָמישער (און צומאָל אַבסורדישער) סצענאַר פֿון פֿרידע פֿרײַמאַן און גאָר קלוגע געגראַמטע לידער פֿון לויִס גילראָד, האָט „די גאָלדענע כּלה‟ שטאַרק אויסגענומען בײַם אימיגראַנטישן עולם, וואָס האָט געוואָלט געניסן פֿון אַ הומאָריסטישער ליבע־געשיכטע און אַ ביסל זיך אָפּלאַכן פֿון זייער אייגענער אימיגראַנטישער דערפֿאַרונג.

כאָטש די שפּיל איז געבליבן פּאָפּולער העכער 25 יאָר און אויפֿגעפֿירט געוואָרן איבער גאַנץ אַמעריקע, ווי אויך אין אַרגענטינע, ענגלאַנד און מערבֿ־אייראָפּע, איז זי לסוף פֿאַרגעסן געוואָרן צוזאַמען מיט כּמעט אַלע מײַסטער־ווערק פֿון דער „גאָלדענער תּקופֿה‟ פֿון דעם אַמעריקאַנער ייִדישן טעאַטער. קיין גאַנצער סצענאַר פֿון דער פּיעסע און מוזיק איז אין ערגעץ ניט פֿאַרבליבן.

די „פֿאָלקסבינע‟ האָט געקענט די פּיעסע אויפֿלעבן בלויז אַ דאַנק דער שווערער האָרעוואַניע פֿונעם מוזיקאָלאָג ד׳׳ר מײַקל אָקס, וואָס האָט רעסטאַוורירט די פּיעסע אויפֿן סמך פֿון פֿאַרשידענע טיילן פֿון די מוזיק־מאַנוסקריפּטן און סצענאַרן, וואָס ער האָט געפֿונען אין פֿאַרשידענע אַרכיוון. געוויסע אומפּינקטלעכקייטן אין דער מוזיק האָבן די רעזשיסאָרן, ברײַנע וואַסערמאַן און מאָטל דידנער, געדאַרפֿט אויסאַרבעטן בעת די צוגרייטונגען און פּראָבעס מיטן מוזיקאַלישן דירעקטאָר זלמן מלאָטעק. די וווּנדערלעכע קאָסטיומען האָט איזי פֿילדס, דער קאָסטיום־דיזײַנער, באַשטעלט אויפֿן סמך פֿון די צייכענונגען און בילדער פֿון דער אָריגינעלער פּראָדוקציע, און די כאָרעאָגראַפֿין מערעט מוענטער האָט געשאַפֿן די גלענצדיקע טענץ־נומערן אויפֿן סמך פֿון די טענץ, וואָס זענען געווען פּאָפּולער אין יענער צײַט אין אַמעריקע און רוסלאַנד.