ייִדישע שטודיעס אין פּערזענלעכע געשיכטעס

Jewish Studies in Personal Stories

גילה זעלענינאַ און איר נײַ בוך „יודאַיִסטיק צװײ: רענעסאַנס אין פּנימער‟
גילה זעלענינאַ און איר נײַ בוך „יודאַיִסטיק צװײ: רענעסאַנס אין פּנימער‟

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published December 27, 2015, issue of January 22, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

על־פּי געזעץ איז די ייִדישע געשיכטע, פֿילאָסאָפֿיע, העברעיִש און אַפֿילו רעליגיע ניט געװען פֿאַרװערט אין סאָװעטן־פֿאַרבאַנד. װי עס דערמאָנען זיך די העלדן פֿון זעלענינאַס בוך, האָט מען יאָ געמעגט לײענען אַזאַ מין ביכער אין די גרױסע עפֿנטלעכע ביבליאָטעקן אין מאָסקװע און לענינגראַד, און צומאָל אַפֿילו קױפֿן זײ אין די ביכער־קראָמען פֿון אַנטיקװאַריאַט. אָבער מען האָט כּמעט ניט געהאַט קײן צוטריט צו נײַע פּובליקאַציעס פֿון אױסלאַנד און קײן קאָנטאַקט מיט אױסלענדישע קאָלעגעס. סוף 1970ער יאָרן האָט מען שױן אַנטװיקלט אַ נעץ; פֿון אונטערערדישע העברעיִשע „שיעורים‟, װוּ די קומעדיקע עולים האָבן געקענט אױסלערנען אַ ביסל עבֿרית פֿאַר זײער עליה קײן ישׂראל.

די ענטוזיאַסטן פֿון ייִדישע לימודים האָבן געלעבט צװישן צװײ װעלטן. זײ האָבן געהאַט באַקאַנטע און קרובֿים אי אױף דער „סאָװעטישער‟, אי אױף דער „אנטי־סאָװעטישער‟ זײַט. אָבער פֿאַר בײדע זײַטן האָט זײער אינטערעס אױסגעזען מאָדנע. די ציוניסטן האָבן געהאַלטן, אַז קײן צוקונפֿט פֿאַר ייִדן אין סאָװעטן־פֿאַרבאַנד איז ניטאָ, און מען דאַרף אַװעקפֿאָרן װאָס גיכער. און די, װאָס האָבן ניט געהאַט בדעה צו עמיגרירן, האָבן ניט געקענט באַגרײַפֿן, װאָס קאָן אַזוינס זײַן אינטערעסאַנט אין די אַלטע ייִדישע שמות. דערצו נאָך האָט די סאָװעטישע מאַכט באַטראַכט די דאָזיקע טעטיקײט מיט אַ חשד, הגם פֿאָרמעל איז דאָס קײן פֿאַרברעכן ניט געװען.

גילה זעלענינאַ פֿאַרמאָגט אַ טאַלאַנט צו לאָזן מענטשן רעדן. זי שטעלט אירע פֿראַגעס, כּדי צוצוגעבן דעם שמועס אַ געװיסע ריכטונג, אָבער דערנאָך מעקט זי איר אײגענע שטים אויס פֿונעם ענדגילטיקן געדרוקטן נוסח. אַזױ אַרום באַקומט זיך אַ מאָנאָלאָג, װאָס שאַפֿט אַן אײַנדרוק פֿון אַ פֿרײַװיליקן ווידוי. דאָס רובֿ געשיכטעס זײַנען גאַנץ דראַמאַטיש. דער באַרימטער ביבליאָגראַף פֿון אַלטע לשון־קודשדיקע ספֿרים שמעון יאַקערסאָן דערצײלט װעגן זײַן שװערן װעג צו זײַן איצטיקער אַקאַדעמישער אַרבעט. ניט אַלע סאָװעטישע אַקאַדעמישע ביוראָקראַטן זײַנען געװען אַנטיסעמיטן, אָבער אַלע האָבן מורא געהאַט פֿאַר דער קאָמוניסטישער פּאַרטײ און „קאַ־גע־בע‟. אײניקע ציוניסטישע אַקטיװיסטן האָבן געקוקט מיט אַ חשד אױף אַ יונגן ייִד, װאָס האָט גערעדט פֿרײַ העברעיִש, אָבער ניט געהאַט קײן חשק צו עמיגרירן.

די „העלדן‟ פֿון זעלענינאַס זאַמלבוך געהערן צום ברײטן שיכט פֿון רוסיש־ייִדישער אינטעליגענץ. אײניקע האָבן באַקומען אַ העכערע בילדונג אין טעכנאָלאָגישע אָדער נאַטור־װיסנשאַפֿטלעכע אינסטיטוטן, אַנדערע זײַנען געװען פּראָפֿעסיאָנעלע היסטאָריקער, אַנטראָפּאָלאָגן און פֿילאָלאָגן. קײן מעגלעכקײט פֿאַר אַ פּראָפֿעסיאָנעלער טעטיקײט אױפֿן ייִדישן געביט האָבן זײ אין סאָװעטן־פֿאַרבאַנד ניט געהאַט. ערשט צום סוף 1980ער יאָרן האָט מען געקאָנט אַרױסקומען פֿון דער אונטערערד צו דער ברײטערער עפֿטנלעכקײט. אַ שטאַרקע שטיצע האָט מען דעמאָלט באַקומען פֿון אױסלאַנד, קודם־כּל, פֿון אַמעריקע און ישׂראל.

די צוקונפֿט פֿון ייִדישע שטודיעס אין רוסלאַנד איז אַ האַרבע קשיא. אַ צאָל מענטשן האָבן ספֿיקות מכּוח די אױסזיכטן, װײַל קײן שטאַרקן אינטערעס צו דער ייִדישער געשיכטע, פֿילאָלאָגיע, פֿילאָסאָפֿיע ווײַזט מען אין רוסלאַנד הײַנט־צו־טאָג ניט אַרויס. װי עס האַלט שמעון פּאַריזשסקי, דער אָנפֿירער פֿונעם אױפֿקלערערישן אַקאַדעמישן פּראָיעקט „אשכּלות‟, האָט דאָס רוסישע ייִדנטום נאָך ניט געשאַפֿן קײן אײגנאַרטיקן קולטורעלן „פּראָדוקט‟, װאָס זאָל אָפּשפּיגלען זײַן קולטורעל און גײַסטלעכ מהות. ער מעג זײַן גערעכט, אָבער גילה זעלענינאַס בוך איז, אַװדאי, אַ װיכטיקער בײַטראָג אינעם שאַפֿן דעם דאָזיקן „פּראָדוקט‟.