טשיקאַוועסן

אַן אוצר פֿון כּשרע כינעזישע מאכלים

A Kosher Chinese Culinary Treasure

פֿון איציק בלימאַן

דעם 24סטן דעצעמבער האָב איך אָפּגעמערקט ניטלנאַכט אױפֿן סטערעאָטיפּישן אַמעריקאַנער־ייִדישן שטײגער: כ׳האָב געגעסן װעטשערע אין אַ כינעזישן רעסטאָראַן.

„בודאַ־באָדײַ‟, װאָס געפֿינט זיך אין מאָלבערי־סטריט אױף דער איסט־סײַד (אין „טשײַנעטאַון“), איז נישט סתּם אַ כינעזישער רעסטאָראַן, נאָר אױך אַ כּשרער און אַ װעגעטאַרישער. דאָרטן האָב איך זיך גוט אָנגעגעסן מיט טעם־גן־עדנדיקע מאכלים, פֿול מיט פֿרישע גרינסן, טאָפֿו און פֿאַרשידענע פֿאַלשע (װעגאַנישע) פֿלײשן, װאָס מע מאַכט אױפֿן אָרט.

אין „פֿאָרװערטס“ דרוקן זיך װײניק רעצענזיעס פֿון רעסטאָראַנען, איבער עטלעכע טעמים. ערשטנס, זענען אונדזערע לײענערס צעזײט און צעשפּרײט איבער דער גאַנצער װעלט, און אַ רעצענזיע איבער אַ רעסטאָראַן אין מעלבורן װאָלט גאָרנישט געהאָלפֿן דעם לײענער אין פּאַריז. צװײטנס, האַלט מען נישט אַלע מאָל די זעלביקע מדרגה כּשרות. אָבער אין דעם פֿאַל, װען סע רעדט זיך װעגן אַ כּשרן װעגעטאַרישן (כּמעט אין גאַנצן װעגאַנישן) רעסטאָראַן אין מאַנהעטן, װאָס אַ סך פֿון אונדזערע לײענערס קענען זיך גרינג אַרײַנכאַפּן אַהין, איז כּדאַי איבערצוגעבן אַ פּאָר הױכפּונקטן פֿונעם מעניו. און אַזױ װי ס׳איז מיר אױסגעקומען צו עסן דאָרטן נישט װײניקער װי פֿיר מאָל אין די פֿאַרגאַנגענע צװײ װאָכן(!), קען איך טאַקע באַשטעטיקן װאָס סע שמעקט מיר (און מײַנע חבֿרים), און װאָס נישט.

אײדער איך גײ אַרײַן אין דעם ענין מאכלים, דאַרף איך נאָר קלאָר מאַכן אײן זאַך: מײַן רעצענזיע איז נאָר שײך צו דעם ספּעציפֿישן „בודאַ־באָדײַ“. פֿאַראַן אַ צװײטער רעסטאָראַן מיטן זעלביקן נאָמען אױף מאַט־סטריט, נישט װײַט פֿונעם ערשטן. בײדע האָבן אַן ענלעכע עסטעטיק, און אַפֿילו דער מעניו איז מער־װײניקער דער זעלביקער. װײַזט אױס, אַז דאָס זענען נישט קײן פֿיליאַלן פֿון אײן רעסטאָראַן, נאָר צװײ קאָנקורירנדיקע געשעפֿטן. אױפֿן װעבזײַטל פֿונעם צװײטן רעסטאָראַן אױף מאַט־סטריט, שטײט געשריבן, אַז דװקא ער איז „דער אָריגינעלער ’בודאַ־באָדײַ‘“ פֿון 2004, און אַז ער איז „נישט אַסאָציִיִרט מיט קײן אַנדערע רעסטאָראַנען“.

לױט קענט דזשאַנג, דעם אײגנטימער פֿונעם רעסטאָראַן אױף מאָלבערי־סטריט, איז דאָס נישט דער גאַנצער אמת. חבֿר דזשאַנג און זײַן שותּף האָבן געגרינדעט אַ װעגעטאַרישן רעסטאָראַן (דעם אָריגינעלן „בודאַ־באָדײַ“) אין די 1990ער יאָרן אין קיו־גאַרדענס, קװינס. דעמאָלט איז אים אײַנגעפֿאַלן צו באַצאָלן אַ שטענדיקן משגיח, אַז די פֿרומע ייִדן זאָלן דאָרטן אויך קענען עסן. (בײַם דערקלערן אונדז דעם אײַנפֿאַל צו קריגן אַ השגחה, האָט ער זיך אַרױסגעכאַפּט מיט אַ „ברוך־השם!“ מיט דער ריכטיקער הבֿרה.) ביז הײַנט קומט אַרײַן אין 77 מאָלבערי־סטריט אַ משגיח, װאָס איז בודק די גרינסן יעדן אינדערפֿרי.

מיט דער צײַט האָט חבֿר דזשאַנג געעפֿנט אַ צװײטן רעסטאָראַן אין „טשײַנעטאַון“, טאַקע אױף 5 מאַט־סטריט. נאָך צען יאָר איז אים די אַרענדע אױסגעגאַנגען, און נישט קוקנדיק אױף דזשאַנגס גרױסער הצלחה (צי אפֿשר דערפֿאַר…) האָט אים דער בעל־הבית נישט געװאָלט באַנײַען די אַרענדע. אױפֿן זעלביקן פּלאַץ האָט דער בעל־הבית אַלײן איבערגענומען דזשאַנגס רעסטאָראַן, מיט זײַן נאָמען און מעניו, און געמאַכט דעם אָנשטעל, אַז דאָס איז טאַקע דער אָריגינאַל. אין 2014 האָט חבֿר דזשאַנג אינקאָרפּאָרירט דאָס איצטיקע געשעפֿט אױף מאָלבערי־סטריט.

צװישן מײַנע באַליבטסטע מאכלים איז דאָס פּאָפּולערע פֿירגעריכט „באַרבעקיו־פֿלײש“, אַ טעלער מיט פֿאַלשן חזיר־פֿלײש אין אַ זיסן באַרבעקיו־סאָוס, ממש אָפּצולעקן די פֿינגער. יעדער מין פֿלײש, פֿון רינדערן ביז הינדל־פֿלײש, האָט זײער אַ רעאַליסטישע פֿלײשיקע פֿאַקטור, כאָטש זײ זענען געמאַכט פֿון סאָיע, װײצענעם גלוטען און שװעמלעך. דאָס „סימסום־הינדל“, װאָס מע קען אױך באַשטעלן נישט־געפּרעגלט, איז געקאָכט אין אַ שײנעם ברױנלעכן סאָוס און װערט סערװירט אױף אַ טעלערל בראָקאָלי. איך רעקאָמענדיר שטאַרק די געפּאַרעטע (נישט די געבאַקענע) פֿלײשיקע בולקעלעך, װאָס זענען אַזױ װײך, אַז זײ צעגײען זיך אין מױל.

װער סע האָט ליב פֿרישע גרינסן, אָבער לאַװ־דװקא פֿאַלש פֿלײש, זאָל באַשטעלן די געפּאַרעטע זשערעכע־קנײדלעך (watercress dumplings), װאָס האָבן אַ מילדן געזאַלצענעם טעם און זענען זײער געשמאַק מיט סאָיע־סאָוס אָדער שאַרפֿן בױמל. כינעזער עסן בדרך־כּלל נישט קײן דעסערטן בײַם סוף פֿון אַ מאָלצײַט, אָבער די װאָס דאַרפֿן עפּעס זיס, זאָלן כאָטש פֿאַרזוכן דעם אוניקאַלן מאַנגאָ־פּודינג און װעגאַנישן קעזקוכן. די מערסטע מאכלים זענען אָדער גענוג גרױס, אָדער האָבן גענוג שטיקלעך, אַז אַ גאַנצע גרופּע קען באַשטעלן עטלעכע גענג און זיך טײלן מיט זײ.

די גרױסע רונדע טישן אין „בודאַ־באָדײַ“ זענען צוגעמאָסטן פֿאַר משפּחות און גרופּעס, װאָס זוכן אַ הײמישע סבֿיבֿה, װוּ מע קען זיך גרינג צוהערן אײנער צום צװײטן. די סאַרװערס און סאַרװערינס זענען פֿרײַנדלעך, און דערלאַנגען אַ האַרציקן „תּודה־רבה“ און „לילה־טובֿ“ בײַם געזעגענען זיך מיט זײערע ייִדישע געסט. װען איך גײ אַהין אַ פֿינפֿט מאָל, װעל איך זײ בלי־נדר אױסלערנען אַ פּאָר אױסדרוקן אױף מאַמע־לשון.