פּאַריז, דער בינשטאָק פֿון ייִדישער קונסט

Paris, the Beehive of Jewish Art

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published January 13, 2016, issue of February 05, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

דאָס נײַע בוך פֿון נאַדין נעשאַװער און אירע זין, „ייִדישע קינסטלער פֿון דער פּאַריזער שול‟, איז ממשיך דעם אױפֿטו פֿון פֿענסטער און כיל אַראָנסאָן, װאָס האָט געשילדערט די פּאַריזער ייִדישע קינסטלערישע סבֿיבֿה אין זײַנע לעבעדיקע זכרונות „בילדער און געשטאַלטן פֿון מאָנפּאַרנאַס‟. נאַדין נעשאַװער שטאַמט פֿון אַ משפּחה פֿון קונסט־הענדלער, װאָס ספּעציאַליזירן זיך דװקא אױף דער „פּאַריזער שול‟, און איר בוך איז אַ רעזולטאַט פֿון אַ לאַנג־יעריקער פֿאָרשונג. זי האָט דערגאַנצט און פֿאַרברײטערט פֿענסטערס ביאָגראַפֿישע און ביבליאָגראַפֿישע מאַטעריאַלן, אָבער אָפּגעהיט דעם פֿאָרמאַט פֿון אַ לעקסיקאָן. איר בוך איז כּולל 178 נעמען פֿון ייִדישע מאָלער און סקולפּטאָרן, װעלכע זײַנען געװען טעטיק אין פּאַריז פֿאַרן חורבן. זי האָט אױך צוגעגעבן אַ קורצע הקדמה װעגן דעם אַלגעמײנעם מצבֿ פֿון די יונגע אימיגראַנטישע קינסטלער, זײער סבֿיבֿה און די באַדינגונגען פֿון זײער לעבן און אַרבעט.

װען אַ יונגער קינסטלער פֿון דער ליטע, אוקראַיִנע אָדער פּױלן איז צום ערשטן מאָל געקומען צו פֿאָרן קײן פּאַריז, האָט ער אָפֿטמאָל געהאַט בלױז אײן אַדרעס: דער „בינשטאָק‟. אַזױ האָט מען גערופֿן דעם הױז, װאָס דער פֿראַנצױזישער סקולפּטאָר אַלפֿרעד בושע האָט אײַנגעאָרדנט אין 1902 װי אַ מין קינסטלער־שטעטל, װוּ אַ יונגער קינסטלער האָט געקאָנט ביליק דינגען אַ סטודיאָ. דער „בינשטאָק‟ איז געװאָרן דער צענטער פֿון דער פּאַריזער שול. דאָ האָבן די קינסטלער מאַרעק שװאַרץ, יוסף טשײַקאָװ, פּנחס קרעמען און אַנדערע אַרױסגעגעבן אין 1911–1913 „מחמדים‟, די ערשטע צײַטשריפֿט, געװידמעט דער ייִדישער קונסט.

דער אױפֿבלי פֿון דער מאָדערנער ייִדישער קונסט װאָלט ניט געװען מעגלעך אָן די קונסט־הענדלער, װאָס זײַנען געװען גרײט צו ריזיקירן מיט זײער געלט און נאָמען לטובֿת די אומבאַקאַנטע אימיגראַנטן פֿון מיזרח־אײראָפּע. אין די אױגן פֿון די פֿראַנצױזישע דעה־זאָגער און פֿײַנשמעקער איז די דאָזיקע קונסט געװען װילד, באַרבאַריש און עם־הארציש, װײַט פֿון דער אײדעלער טראַדיציע פֿון דער פֿראַנצױזישער קונסט. די ערשטע אױסשטעלונגען האָבן גורם געװען סקאַנדאַלן. בערטאַ װײל, די בעל־הביתטע פֿון דער גאַלעריע פֿון מאָדערנער קונסט, דערצײלט װי אין 1917 האָט די פּאָליצײ איר געהײסן אַראָפּצונעמען דאָס „מיסט‟, װי זײ האָבן אָנגערופֿן בילדער פֿון אַמעדעאָ מאָדיליאַני. אָבער אַפֿילו צװישן די פּאָליציאַנטן זײַנען געװען מענטשן, װאָס האָבן גלײַך דערקענט די װערט פֿון דער נײַער קונסט. דער פּאַריזער פּאָליצײ־קאָמיסאַר לעאָן זאַמאַראָן האָט געהאָלפֿן די מיזרח־אײראָפּעיִשע ייִדישע קינסטלער צו קריגן נײטיקע פּאַפּירן אין פֿראַנקרײַך, און איבער די יאָרן האָט ער אָנגעזאַמלט אַ רײַכע קאָלעקציע פֿון זײערע װערק.

נעשאַװערס בוך איז ממש אַן אוצר פֿון מאַטעריאַלן פֿאַר דער געשיכטע פֿון דער מאָדערנער ייִדישער קולטור. עס איז פֿול מיט װערטפֿולער אינפֿאָרמאַציע, ביבליאָגראַפֿישע רעפֿערענצן, און זעלטענע אילוסטראַציעס. עס איז אױך ניצלעך, װײַל דער טעקסט איז איבערגעזעצט אױף ענגליש און רוסיש. און אױב מען װיל װיסן מער װעגן נעשאַװערס גאַלעריע, קאָן מען באַזוכן דאָס װעבזײַטל: www.ecoledeparis.org