אַ שמועס אין ייִדיש און פּסיכאָאַנאַליז

A Conversation in Yiddish about Psychoanalysis

מאַקס כּהן און זײַן נײַ בוך
מאַקס כּהן און זײַן נײַ בוך

פֿון פֿראַנסואַ אַרדעווען

Published January 15, 2016, issue of February 05, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

„אַ געמיש פֿון לשונות‟ — אָפּקלאַנגען

פֿיר כּללים, ווי פֿיר טויערן. דער פֿערטער טויער טראָגט אַ בבֿלישן נאָמען: דאָס געמיש פֿון לשונות, אַן אָפּרוף אויף שאַנדאָר פֿערענטשיס3 אַ בריוו צו פֿרוידן פֿונעם 3טן מײַ 1911, אין וועלכן פֿערענטשי באַשרײַבט דעם „נס‟ פֿון קענען אַליין אויסגעפֿינען, אויסלייענענדיק פֿונעם פּנים, דעם נאָמען פֿון אַ פֿעלדפֿעבל, וועלכער האָט אים גאָרנישט געהאַט געזאָגט, פּשוט געזעסן אין אַן אויטאָבוס אַנטקעגן אים. דער פֿעלדפֿעבל האָט געהייסן כּהן, יאָהאַן כּהן. פֿרויד לייקנט דאָך נישט אָפּ די מעשׂה, אָבער ער צווייפֿלט, ווי ער האָט זיך שטענדיק געהאַלטן לגבי די קוריאָזע, וועלכע עס האָט אַזוי ליב געהאַט צו דערציילן שאַנדאָר פֿערענטשי. פֿרוידן דוכט זיך, אַז פֿערענטשי מישט אַלצדינג צונויף, און אַז אַ נאָמען דאַרף קיינמאָל נישט אויסגעפֿונען ווערן. דער טראַנספֿער אַליין גיט אָפּ די נעמען אַ לעבן; און אין דער קליניק פֿון ייִדיש איז דער טראַנספֿער תּמיד אַ טראַנספֿער צו די „שמאַטע־אָבֿות‟, צו די „פֿאַרשמאַטערטע‟ קערפּערס אין די לאַגערן. מאַקס כּהן נעמט אָן אויך דאָס וואָרט פֿון אַן־ליז שטערן, און גיט אים אַן אייגענע אָנריכטונג. אָט איז די פֿערטע וואַנט פֿון דעם קאָנצעפּטועלן אויפֿבוי, וואָס גיט אָפּ, לויט מאַקס כּהנען, אַ געקלערטן משמעות צו ייִדיש.

אַ האַרציקע מאָזאַיִק

מער ווי אין זײַנע פֿריִערדיקע ביכער, הערט זיך אין דעם דאָזיקן ווערק דער פּערסאָנעלער טאָן פֿון מאַקס כּהן; די דערציילונג ווערט געפֿירט אַמאָל פֿון דער ערשטער פּערזאָן, אין אַ תּלמודישן טעמפּאָ, מיט אַלגעמיינע געדאַנקען (מכּוח קאַפֿקאַ, דער שטאָט בערלין א.אַ.וו) און אַמאָל ווי אַ ווידוי, ווײַל אַ שמועס איז דאָך שטענדיק ווי אַ מאָזאַיִק, ווען מען באַטראַכט זיך גוט; און סוף־כּל־סוף, ווערט מען געוווירן, אַז דעם שמועס האָט מען שוין געהאַט מיטן מחבר גופֿא, ערשט נאָכדעם ווי מע האָט דאָס בוך פֿאַרמאַכט.

דאָס בוך הייבט זיך אָן מיט אַ פֿאָרוואָרט, אָנגעשריבן פֿון כּהנס קאָלעגע און פֿרײַנד ראָבער סאַמאַכער, אַליין אַ געוועזן באַהאַלטן קינד. ס‘איז כּדאי צוצוגעבן, אַז די ייִדישע טעקסטן פֿון די אינטערוויוען וועלן זיך אין גיכן באַווײַזן אויף מאַקס כּהנס וועבזײַט, ווי אויך איבערגעזעצט אויף פֿראַנצייזיש און ענגליש.

פֿון פֿראַנצייזיש — ארז לווי

1. Vladimir Jankélévitch וולאַדימיר יאַנקעלעוויטש (1903-1973), אַ פֿראַנצייזישער פּילאָזאָף און מוזיקאָלאָג פֿון ייִדיש־רוסישן אָפּשטאַם. ער האָט באַזונדערס באַטראַכט פֿראַגעס וועגן עסטעטיק, מוסר, און דעם חורבן.

2. Anne-Lise Stern. אַן־ליז שטערן (1921-2013), אַ פֿראַנצייזישע פּסיכאָאַנאַליטיקערין, געבוירן געוואָרן אין דײַטשלאַנד אין אַ ייִדישער משפּחה, אויסגעוואַנדערט קיין פֿראַנקרײַך אין 1933, דעפּאָרטירט אין 1944. זי האָט זיך לאַנגע יאָרן אָפּגעגעבן מיט נאַרקאָמאַנען און אַנדערע פּאַציענטן; האָט אויסגעשטאַלטעט אין איר אַרבעט דעם באַגריף פֿון „דעפּאָרטירט־וויסן‟, באַטראַכטנדיק איר לעבן אין אוישוויץ. געשטאָרבן אין פּאַריז.

3. Sandor Férenczi שאַנדאָר פֿערענטשי (1873-1933), אַן אונגערישער פּסיכאָאַנאַליסט, פֿרוידס אַ שילער.