ליטעראַטור

בענקשאַפֿט אַ באַהאַלטענע

Hidden Nostalgia

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

אַזאַ מין קאָמפּאָזיציע דערװײַזט, אַז פֿאַר נאָװערשטערנען קאָן מען די ייִדישע ליטעראַטור אין אַמעריקע נישט אָפּטײלן פֿונעם רײַכן מיזרח־אײראָפּעיִשן ייִדישן עבֿר. אַמעריקע גופֿא דינט דאָ װי אַ מאַטעריעלער הינטערגרונט, װאָס האָט דערלאָזט די באַגאַבטע מיזרח־אײראָפּעיִשע אימיגראַנטן איבערטראַכטן פֿון דאָס נײַ זײער קולטור־ירושה, און צו געפֿינען פֿאַר איר פֿרישע מאָדערניסטישע פֿאַרבן און קלאַנגען. אָבער די קװאַלן פֿון אָט די דאָזיקע קינסטלערישע חידושים בלײַבט מחוץ דעם גערעם פֿונעם בוך. נאָװערשטערן אַנאַליזירט מיט התמדה און בקיאות די קריטישע װיכּוחים אין דער ייִדישער סבֿיבֿה, אָבער האָט אַ קנאַפּן אינטערעס צו די אַרומיקע קולטורעלע ספֿערעס — ניט אין דער אַלטער און ניט אין דער נײַער הײם. ניט קײן סך אינטערעס האָט ער אױך פֿאַר די דעות פֿון די שפּעטערע פֿאָרשער, אַזעלכע ווי דן מירון און בנימין האַרשאַוו.

דער קערן פֿונעם בוך זײַנען די פּרטימדיקע אַנאַליטישע פּירושים פֿון די אײנצלנע פּראָזאַיִשע און פּאָעטישע װערק פֿון אָט די יחידי־סגולה. די װערק פֿון פּראָזע — קודם־כּל די ראָמאַנען — װאָסערע העלדן זײַנען שעפֿערישע פּערזענלעכקײטן, דינען אָפֿט מאָל װי אַ מין שפּאַקטיװ, כּדי נענטער אַרײַנצוקוקן אין דעם אינטימען אױפֿקום־פּראָצעס פֿון ליטעראַרישער שעפֿערישקײט, אָבער איר רײַפֿסטער און רײנסטער פֿרוכט בלײַבט טאַקע פּאָעזיע. נאָװערשטערן נעמט אַראָפּ אײן שיכט פֿון דער רעאַליטעט נאָך דער אַנדערער, ביז ער אַנטפּלעקט דעם עצם פֿון ייִדישער שעפֿערישקײט אין אַמעריקע אין די לידער פֿון האַלפּערן, גלאַטשטײן, מאַרגאָלין און לעיעלעס. זײערע בעסטע װערק אַנטשטײען פֿון דעם אינטענסיװן געראַנגל צװישן דעם דרוק פֿונעם אַמעריקאַנער דרױסן און דעם אינערלעכן ייִדישן כּוח פֿון װידערשטאַנד. אַ ייִדישער מוסטער־מאָדערניסט װי לעיעלעס האָט פֿון אײן זײַט דירעקט אױסגעדריקט זײַן תּקופֿה און פֿון דער אַנדער זײַט האָט זיך געראַנגלט מיט דער „אַטמאָספֿער װאָס האָט געהערשט דערין‟.

נאָװערשטערנס בוך, בפֿרט װען מען װעט עס מאַכן צוטריטלעך פֿאַרן ברײטערן עולם לײענער װאָס זײַנען שטומפּיק אױף דער עבֿרי, װעט בלי־ספֿק דינען װי אַ שטױס און אַן אױסגאַנג־פּונקט פֿאַר װײַטערדיקע חקירות. װי װײַט װעט דער קומעדיקער דור פֿאָרשער פֿאָלגן נאָך זײַן מעטאָדאָלאָגישער שיטה איז אַן אַנדער ענין. ראשית, דאַרף מען זײַן ענציקלאָפּעדיש באַהאַװנט אין דער ייִדישער קולטור־געשיכטע, װאָס פֿאָדערט לאַנגע יאָרן פֿון שװערער האָרעװאַניע אין אַרכיװן און ביבליאָטעקן. און צװײטנס, אַ סבֿרה, אַז אַנדערע פֿאָרשער פֿון ייִדיש אין אַמעריקע װעלן האָבן אַן אַנדערן עסטעטישן טעם און קריטישן װעלטבאַנעם. זײ קענען זיך פֿאַראינטערעסירן דװקא אין יענע ליטעראַרישע װערק, װאָס זײַנען ניט געװען זוכה אַרײַנגענומען צו װערן אין נאָװערשטערנס קאַנאָניש־כראָנאָלאָגישן דבֿרי־הימים פֿון דער ייִדישער קולטור אין אַמעריקע. בולט איז דאָ דאָס פֿעלן פֿון דער רעאַליסטישער פּראָזע, אָנהײבנדיק פֿון אַזעלכע נעמען װי פּיאָנער פֿון דער אַמעריקאַנער שטײגערישער פּראָזע; תּשר”ק (י. יִ. זעװין) און ביז אַזעלכע אײגנאַרטיקע ראָמאַניסטן װי כאַװער פּאַװער און ב. דעמלין, װאָס האָבן קריטיש געשילדערט ניו־יאָרק פֿון אַ לינקער פּערספּעקטיװ, און ש. מילער, דער יורש פֿון ל. שאַפּיראָס סטיליסטישער נאָװאַטאָרישקײט.

אַזױ אַרום בלײַבט דער ענין פֿון ייִדיש אין אַמעריקע ניט דערלײדיקט. אפֿשר קען מען געפֿינען אַ נײַעם צוגאַנג, װאָס װעט בטל מאַכן די סתּירה צװישן די בײדע באַגריפֿן, 
„ייִדיש‟ און „אַמעריקאַניש‟?