ליטעראַטור

בענקשאַפֿט אַ באַהאַלטענע

Hidden Nostalgia

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

די אַמעריקאַנער ייִדישע ליטעראַטור איז אַן אײגנאַרטיקער פֿענאָמען. זי ציט צו די אױסלענדער און לאָזט די אַמעריקאַנער גלײַכגילטיק. די פֿאָרשער און ליבהאָבער פֿון דער דאָזיקער ליטעראַטור שטאַמען פֿון דרום־אַמעריקע, פֿראַנקרײַך, קאַנאַדע, ישׂראל און מיזרח־אײראָפּע, און זײערע פֿאַרשידענע קולטורעלערע הינטערגרונטן האָבן אַ היפּשן אײַנפֿלוס אױף זײער צוגאַנג צו ייִדיש אין אַמעריקע װי אַ קולטור פֿון אימיגראַנטן. די אַמעריקאַנער ייִדישע היסטאָריקער באַטראַכטן ייִדיש װי אַ דרך צו אַמעריקאַניזאַציע. אַזױ אָדער אַנדערש אָפּערירן די בײדע שיטות מיט אַ גרונדיקער קאָנצעפּטועלן היפּוך צװישן ייִדיש און אַמעריקע, װאָס זײ באַהאַנדלען פֿון צװײ צדדים, װי „ייִדיש־אַמעריקאַניש‟ אָדער „אמעריקאַנער־ייִדיש‟.

דאָס נײַע בוך פֿונעם ירושלימער ליטעראַטור־פֿאָרשער אַבֿרהם נאָװערשטערן, „דאָ װױנט דאָס ייִדישע פֿאָלק‟ (געשריבן אויף העברעיִש), איז אַ װאָגיקער אַרגומענט לטובֿת דער בכורה פֿון ייִדיש אין דער ייִדיש/אַמעריקאַנער סתּירה. דער טיטל שטאַמט פֿון ה. לײװיקס אַ ליד, װאָס דער מחבר נוצט װי אַ מין װעגװײַזער אין דער װעלט פֿון ייִדיש אין אַמעריקע. די ערשטע קאַפּיטלען אַנאַליזירן דעם סאָציאַל־קולטורעלן מצבֿ פֿון ייִדיש אין אַמעריקע אין פֿאַרגלײַך מיט די צװײ אַנדערע צענטערס — פּױלן און סאָװעטן־פֿאַרבאַנד. דער אױספֿיר איז, אַז אַמעריקע האָט פֿאַרנומען דעם אײבערשטן פּלאַץ אין דער ייִדישער װעלט פֿאַרן חורבן כּמעט װי בעל־כּרחו. „אין פֿאַרגלײַך מיט װאַרשע און אַװדאי אין פֿאַרגלײַך מיט מאָסקװע, האָט ניו־יאָרק דערװיזן סימנים פֿון סטאַבילקײט”, שליסט נאָװערשטערן צום סוף פֿונעם ערשטן קאַפּיטל. אָבער די דאָזיקע סטאַבילקײט איז געװען אַ רעלאַטיװע, װאָס נאָװערשטערנס פּרטימדיקער אַנאַליז דערװײַזט אױף די װײַטערדיקע 600 זײַטן פֿונעם בוך.

די קאָמפּאָזיציע פֿונעם בוך, װאָס איז כּלל פֿערצן קאַפּיטלען, שפּיגלט אָפּ דעם מחברס אידעיִשע, עסטעטישע און מעטאָדאָלאָגישע פּרינציפּן. די ערשטע קאַפּיטלען באַהאַנדלען די װערק, װאָס ער האַלט פֿאַר װיכטיקע מוסטערן פֿון דער אַמעריקאַנער ייִדישער ליטעראַטור, מער פֿון אַ היסטאָרישן אײדער פֿון אַן עסטעטישן שטאַנדפּונקט: די ראָמאַנען פֿון „די יונגע‟־שרײַבער — יוסף אָפּאַטאָשו און דוד איגנאַטאָװ; די פּיעסעס פֿון יעקבֿ גאָרדין און ה. לײװיק, און די עפּישע פּאָעמע „קענטאָקי‟ פֿון י. י. שװאַרץ.

אַזױ אַרום לײגט נאָװערשטערן דעם יסוד פֿאַר זײַן קאַנאָנישן בנין, װאָס ער בױט אין די װײַטערדיקע צען קאַפּיטלען. יעדע פֿון זײ איז געװידמעט איינעם פֿון די מחברים: ל. שאַפּיראָ, שלום אַש, משה לײב האַלפּערן, א. לעיעלעס, יעקבֿ גלאַטשטײן (בײדע באַקומען צו צװײ קאַפּיטלען), אַנאַ מאַרגאָלין, מנחם באָרײשאָ און יצחק באַשעװיס. און ענלעך צו באַשעװיסעס ראָמאַן „די פֿאַמיליע מושקאַט‟, מן־הסתּם דאָס לעצטע װערק אין נאָװערטערנס ייִדיש־אַמעריקאַנישן קאַנאָן, ענדיקט זיך „דאָ װױנט דאָס ייִדישע פֿאָלק‟ אומגעריכט, אָן קײן שום סך־הכּל, מיטן אומקום פֿונעם מיזרח־אײראָפּעיִשן ייִדנטום. נאָװערשטערן לאָזט דעם לײענער אַלײן זיך משער צו זײַן, װאָס צו טאָן מיט דער רײַכער ירושה פֿון ייִדיש אין אַמעריקע.