די טעג פֿאַרבעט דער נאַציאָנאַלער מוזיי אין וואַרשע דעם עולם צו אַ טשיקאַווער אויסשטעלונג — די „קונסט־קאָלעקציע פון בראָניסלאַוו קריסטאַל‟. עס איז פּשוט שווער צו באַגרײַפֿן ווי גרויס איז געווען דער צושטײַער פון די ייִדן צו דער פּוילישער קולטור. יוליאַן טובֿים, למשל, דער גרעסטער מאָדערנער פּוילישער פּאָעט, איז געווען אַ ייִד (הגם די פּאָליאַקן ווייסן נישט וואָס דאָס וואָרט טובֿים מיינט…). דער צווייטער גרויסער מאָדערנער פּוילישער פּאָעט, סלאָנימסקי, שטאַמט אויך פֿון ייִדן. די בעסטע פּאָעזיע פֿאַר קינדער האָט געשריבן בזשעכוואַ, אַ פּוילישער ייִד וואָס זיין אמתער נאָמען איז געווען לעשמאַן. נישטאָ קיין קינד אין פּוילן וואָס קען נישט אויף אויסנווייניק גאַצע סטראָפֿעס פֿון ביידע פּאָעטן.
אָבער ייִדן זענען געווען נישט נאָר די גרויסע שאַפֿערס פֿון דער מאָדערנער פּוילישער קולטור. זיי זענען אויך געווען די גרעסטע פּאַטראָנען און מעצענאַטן פֿון דער פּוילישער קונסט אין צוואָנציקסטן יאָרהונדערט. בראָניסלאַוו קריסטאַל איז געווען אַ בולטער בײַשפּיל דערפֿון. ער איז געווען אַ געשעפֿטסמאַן, אַ פֿילאָסאָף און אַ גרויסער ליבהאָבער און שטיצער פֿון קונסט און קינסטלער.
נאָך פֿאַר דער צווייטער וועלט־מלחמה האָט קריסטאַל געשאָנקען אַ טייל פון זײַן קאָלעקציע פֿון בילדער און סקולפּטורן דעם נאַציאָנאַלן מוזיי אין וואַרשע. די דײַטשן האָבן, אַגבֿ, צוגעגנבֿעט אַ טייל פֿון זיי.
בראָניסלאַוו קריסטאַל האָט נישט נאָר געזאַמלט בילדער. ער האָט אויך געשטיצט די קינסטלער און באַשטעלט בײַ זיי בילדער. אַזוי, למשל, האָט ער באַשטעלט בײַ דעם מאָלער ווויטשעך קאָסאַק אַ פּאָרטרעט פֿון זיך אַליין, מיט זײַן פֿערד. אויסגעזען האָט קריסטאַל ווי אַ פּוילישער אַריסטאָקראַט אָבער זײַן גאַנץ לעבן איז ער געבליבן אַן אויטענטישער ייִד.
קריסטאַל׳ס פֿרוי, די סאָפּראַן־זינגערין איזאַבעלאַ רויטמיל־קריסטאַל איז געשטאָרבן אין עלטער פון 25 יאָר און זייער זונדעלע, קאַראָל, איז געשטאָרבן זיבן יאָר שפּעטער.
The Yiddish Daily Forward welcomes reader comments in order to promote thoughtful discussion on issues of importance to the Jewish community. In the interest of maintaining a civil forum, The Yiddish Daily Forwardrequires that all commenters be appropriately respectful toward our writers, other commenters and the subjects of the articles. Vigorous debate and reasoned critique are welcome; name-calling and personal invective are not. While we generally do not seek to edit or actively moderate comments, our spam filter prevents most links and certain key words from being posted and The Yiddish Daily Forward reserves the right to remove comments for any reason.