וואָס איז פּינקטלעך ייִדיש־אַראַביש?

What Exactly is Judeo-Arabic?

פֿון „פֿאָרווערטס‟־רעדאַקציע

Published February 09, 2016, issue of March 04, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

אַן אַלטער טעקסט אויף ייִדיש־אַראַביש פֿון דער קאַיִרער גניזה און אַ ספֿר וועגן הלכות־נידה אויפֿן הײַנטצײַטיקן דיאַלעקט פֿון די באַגדאַדער ייִדן
אַן אַלטער טעקסט אויף ייִדיש־אַראַביש פֿון דער קאַיִרער גניזה און אַ ספֿר וועגן הלכות־נידה אויפֿן הײַנטצײַטיקן דיאַלעקט פֿון די באַגדאַדער ייִדן

די פּראָפֿעסאָרין פֿרעגט אַ צאָל קשיאות, פֿאַרוואָס געוויסע ווערק, פֿאַקטיש אָנגעשריבן אויפֿן געוויינטלעכן ליטעראַרישן אַראַביש, ווערן באַטראַכט ווי „ייִדיש־אַראַבישע‟. למשל, איז מיט איבער 100 יאָר צוריק אין באַגדאַד אַרויס אַ פֿרויען־ספֿר וועגן הלכות־נידה מיטן נאָמען „קאנון אל נסא‟. דער מחבר דערקלערט, אַז זײַן ווערק איז אָנגעשריבן אויפֿן „פּשוטן אַראַביש‟. אויב אַזוי, פֿאַרוואָס באַטראַכטן געוויסע פֿאָרשער די שפּראַך פֿון אַזעלכע ווערק ווי אַ ספּעציפֿיש ייִדיש לשון?

אינעם „אַלטאַס פֿון אונטערגייענדיקע שפּראַכן‟ פֿון „אונעסקאָ‟, די קולטור־סעקציע בײַ דער „יו־ען‟, ווערט ייִדיש־אַראַביש אַרײַנגעשריבן אין דער רשימה פֿון שטאַרבנדיקע לשונות. ווידער פֿרעגט שוחט די שאלה: וואָס פֿאַר אַ מין ייִדיש־אַראַביש און ווי ווײַט איז עס אַנדערש פֿון דער אַלגעמיינער אַראַבישער שפּראַך אין איראַק, טוניס צי תּימן, וואָס בליט ווײַטער און בלײַבט גאַנץ לעבעדיק. לערנט אויס געוויסע ייִדישע אויסדרוקן — און נאַט אײַך דעם אָרטיקן ייִדיש־אַראַביש. אויב דער יונגער דור מיזרחדיקע ייִדן וועט לערנען, ווי געהעריק, די געוויינטלעכע אַראַבישע שפּראַך פֿון זייער משפּחה־לאַנד, קאָנען זיי גרינג אויפֿלעבן די ייִדישע פֿאָרעם פֿון דער דאָזיקער שפּראַך.

אַן אַנדער אינטערעסאַנטע פֿראַגע, וואָס שוחט דערמאָנט אין איר אַנומלטיקן פֿאָרש־אַרטיקל, איז דער מצבֿ פֿון די קריסטלעך־אַראַבישע ריידענישן. אַזוי ווי ייִדן, באַנוצן זיך די קריסטן אין דער אַראַבישער וועלט מיט געוויסע ספּעציפֿישע ווערטער און אויסדרוקן. צי זאָל מען אַזעלכע ריידענישן אויך באַצייכענען באַזונדער, ווי „ייִדיש־קריסטלעכע‟ שפּראַכן?

ס׳איז אויך אינטערעסאַנט, ווי שוחט גיט צי, אַז נישט ווייניק אַראַבישע מוסולמענער, וואָס האָבן געוווינט בשכנות מיט די ייִדן, האָבן גוט געקענט זייער שפּראַך. אין פֿאַרגלײַך מיט אַ טייל פֿון די פּאָליאַקן און אוקראַיִנער, וואָס האָבן פֿאַרשטאַנען ייִדיש, איז עס אָבער פֿאַר זיי געווען אַ ייִדישער וואַריאַנט פֿון זייער אייגענער שפּראַך, אַראַביש.

אַזוי צי אַזוי, איז כּדאַי זיך צו פֿאַרטראַכטן, אַז ייִדיש פֿאַרנעמט אַן אוניקאַלע פּאָזיציע צווישן די טראַדיציאָנעלע לשונות פֿון אַנדערע ייִדישע עדות. אונדזער לשון איז זיכער אַ באַזונדערע נאַציאָנאַלע שפּראַך. דאָס מיינט נישט אָבער, אַז די איראַקישע ייִדן מוזן פֿאָלגן דעם זעלבן סאָציאָ־לינגוויסטישן מאָדעל. פֿון קדמונים אָן האָבן זיי גערעדט אויף אַראַביש מיט אַ ייִדישן טעם, אָבער זיך פֿאָרט באַטראַכט ווי אַ טייל פֿון דער אַלגעמיינער אַראַבישער קולטור.