ישׂראל, מיטל־מיזרח, פּובליציסטיק

אַ דענקמאָל דעם פּלעצל

In Remembrance of a Cracker

פֿון מיכאל פֿעלזענבאַום

די מענטשהײט האָט אױסגעטראַכט אַ סך שיטות צו פֿירן אַן אינטעליגענטן געשפּרעך. אײנעם איז בניחא די בריטישע שיטה: „האָ, סער אַבראַמאָװיטש, הײַנט איז גאָר נישט קײן שלעכטער שלאַקסרעגן, דערטרונקען זאָלט איר װערן, סעעעעעער….‟

און דעם צװײטן געפֿעלט די רוסישע (די ניט־נאָרמאַטיװע לעקסיק װערט באַצײכנט מיט פּינטעלעך): „האַ, ברודערל, …. ….. …… אין דר’ערד אַרײַן!!!‟ נו, װי האָבן אַמאָל געפּסקנט אונדזערע חכמים — עיר ועיר וחכמיה, יעדער טראַמװײַ האָט זײַנע אײגענע רעלסן.

אָבער װעלכער שיטה זאָלט איר נישט אָפּגעבן די בכורה, קײן אײנע פֿון זײ קען מען ניט פֿאַרגלײַכן מיט דער כינעזישער שיטה צו פֿירן אַן אינטעליגענטן דיאַלאָג, און די שיטה איז באַקאַנט איבער גאָר דער װעלט מיטן צונאָמען: „דער כינעזישער גיהנום‟ אָדער „די כינעזישע פּײַניקונג‟. ס’פֿאַרשטײט זיך, אַז דער ציל פֿון דער־אָ שיטה בעתן פֿירן אַן אינטעליגענטן דיאַלאָג איז ביז גאָר אַן אינטעליגענטער — אַרױסצובאַקומען אַ פּאָזיטיװן ענטפֿער אױף אַלע פֿראַגעס, אַפֿילו אױף אַזעלכע, װעלכע דער „גרױסער אינקװיזיטאָר טאָרקװעמאַדאַ‟, יימח שמו וזכרו, האָט זיך געשעמט צו פֿרעגן: צי ביסטו זיך מודה, אַז דו האָסט פּלאַנירט אומצוברענגען אונדזער טײַערן חבֿר אָדם־הראשון? און איבערן עולם־הזה לאָזט זיך הערן אַ נעבעכדיק קול: „יאָאָאָאָאָ…‟

די כינעזישע פּײַניקונג איז, מײַנע טײַערע דאַמען און הערן, זײער אַ „הומאַניסטישע‟ שיטה צו פֿירן אַ דיאַלאָג, דהײַנו — צװײ מיטשפּרעכער זיצן אױף צװײ שטולן, אײנער אַנטקעגן דעם צװײטן. אײנער פֿון די מיטשפּרעכער באַפֿעלט (מיט אַ פֿרײַנדלעכן שמײכל) זײַנע באַהעלפֿער צובינדן דעם צװײטן מיטשפּרעכער צום שטול, און טאַקע אַזױ פֿעסט, אַז יענער זאָל נישט קענען אַ ריר טאָן מיטן קאָפּ. פֿון אױבן, עפּעס אַ מעטער איבערן קאָפּ פֿונעם צוגעבונדענעם מיטשפּרעכער פֿעסטיקט מען אײַן אַ כּלי מיט װאַסער, און פֿון איר, קאַפּעט יעדע זעקס סעקונדן אַראָפּ אַ טראָפּן װאַסער פּונקט אױף דער פּאַטעלניצע פֿונעם פֿרײַנדלעך צוגעבונדענעם מיטשפּרעכער. די מומחים זאָגן, אַז דער רעזולטאַט איז שטענדיק אַ פּאָזיטיװער, און דער עיקר — דער ערשטער מיטשמועסער, ס’הײסט דער אינטעליגענטער מיטשפּרעכער, דאַרף קײנעם ניט שלאָגן אָדער, גאָט באַהיט, סטראַשען. נײן, מע דאַרף נאָר האָבן געדולד און פֿון צײַט צו צײַט אַ שמײכל טאָן: „הײַנט איז גאָר ניט קײן שלעכטער װעטער, האַ, קאָלעגע?‟

איך פֿאַרשטײ, אַז יעדער אײנער װיל פֿאַרדינען אױף אַ שטיקל ברױט, און איך פֿאַרשטײ, אַז דער װאָס באַצאָלט די קלעזמאָרים, יענער שטעלט צונױף דעם רעפּערטואַר, אָבער אַפֿילו די כינעזער מומחים האָבן באַװיזן, אַז אײן טראָפּנדל װאַסער קען מאַכן אַ לאָך אין קאָפּ און משוגע מאַכן דעם סאַמע פֿלעגמאַטישן מענטשן. און װי אַ רעזולטאַט זעען מיר די „שװאַרצעװאַטע‟ השפּעה פֿון די מאַסן־מעדיאַ און אַפֿילו זײַנען געצװוּנגען אױסצופֿילן דאָס אױף אונדזער אײגן לײַב. אָט גיט אַ קוק… פֿון פֿינעף אין דער פֿרי הײבט אָן „קול ישׂראל‟ זײַנע אױדיציעס מיטן איבערבליק פֿון די בולטע טאָג־צײַטונגען, און אַ גאַנצע װאָך זײַנען די שרײַענדיקע טיטלען כּמעט די זעלבע און װי געשריבן אונטער אַ קאָפּיר־פּאַפּיר — אַ נײַער סעקסועלער סקאַנדאַל, אַ מאַסאָװע סעקסועלע באַלעסטיקונג, אַ גנבֿה דאָ און אַ גנבֿה דאָרטן… און עס װערט דיר נימאס און דו מאַכסט אױף אַן אַנדערן קאַנאַל מיט אַ האָפֿענונג; גאָטעניו, אפֿשר בײַ די אַנדערע, פֿון יענער זײַט ים, איז דאָ עפּעס שײנס, פּאָזיטיװס געפֿאַרבט. אַ פֿאַראַיאָריקער שנײ…