אומבערטאָ עקאָס קבלה

Umberto Eco‘s Kabbalah

אומבערטאָ עקאָ און זײַן בוך, וווּ ער דערמאָנט כּסדר קבלה
GettyImages
אומבערטאָ עקאָ און זײַן בוך, וווּ ער דערמאָנט כּסדר קבלה

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published February 26, 2016, issue of March 18, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

עקאָס צווייטער ראָמאַן, „פֿוקאָס פּאָמפּעדיקל‟, איז פֿול מיט קבלה־ענינים, אַרײַנגערעכנט אַ כּסדרדיקן אַנאַליז פֿון רבי אַבֿרהם אַבולעפֿיהס שיטה פֿון צירופֿי־אותיות. „דער אמת פֿון המלכות, וואָס שײַנט דורך דער נאַכט פֿון די ספֿירות, באַשטייט אין דעם, וואָס חכמה אַנטפּלעקט זיך אין מלכות נאַקעטערהייט, און איר סוד שטעקט נישט אין מציאות, נאָר אינעם ביטול־במציאות‟, שרײַבט עקאָ אין זײַן בוך, אָנגעלאָדן בפֿירוש און ברמז מיט פֿאַרשיידענע ענינים פֿון די כּתבֿי־אַריז״ל און אַנדערע קבלה־ספֿרים.

אַ גרויסן טייל פֿונעם עקאָס פֿאָרשעריש בוך „זוכענישן פֿון דער פּערפֿעקטער שפּראַך‟ איז געווידמעט די קבלה־ענינים. אַ גאַנצער קאַפּיטל טראָגט דעם כאַראַקטעריסטישן נאָמען „קבלה און לוליזם אין מאָדערנער קולטור‟. ראַמאָן לול איז געווען אַ שפּאַנישער קריסטלעכער מיסטיקער, וועלכער האָט אינעם 13טן יאָרהונדערט אויסגעאַרבעט אַן אינטערעסאַנטע טעאָריע, וואָס האָט צו טאָן מיט די צירופֿי־אותיות, און וואָס האָט געווירקט, דורך אַ צאָל שפּעטערדיקע אייראָפּעיִשע פֿילאָסאָפֿן און וויסנשאַפֿטלער, אַפֿילו אויף דער אַנטוויקלונג פֿון דער הײַנטיקער קאָמפּיוטערײַ. משה אידל איז זיך משער, אַז לולס שיטה שטאַמט פֿון דער ייִדישער קבלה.

מיט אַ חודש צוריק, האָט די צײַטונג „ניו־יאָרק טײַמס‟ איבערגעגעבן, אַז אין אַ קאָמפּיוטער־לאַבאָראַטאָריע בײַם אוניווערסיטעט פֿון צענטראַל־מיזורי האָט זיך אײַנגעגעבן צו אַנטדעקן די גרעסטע באַקאַנטע פּשוטע צאָל, וואָס באַשטייט פֿון איבער 22 מיליאָן ציפֿערן. ווי ס׳איז באַקאַנט, טיילן זיך די פּשוטע צאָלן נאָר אויף איינס און אויף זיך אַליין. די קאָמפּיוטער־זוכענישן פֿון די ריזיקסטע צווישן זיי זענען היסטאָריש פֿאַרבונדן מיט די פֿאָרשונגען פֿונעם פֿראַנצויזישער גלח און מאַטעמאַטיקער מאַרען מערסען, וועלכער האָט אינעם 17טן יאָרהונדערט אַנטדעקט — נישט האָבנדיק, פֿאַרשטייט זיך, קיין קאָמפּיוטער — אַז די צאָל 170,141,183,460,469,231,731,687,303,715,884,105,727 איז אַ פּשוטע.

מערסען, זײַענדיק אַ פֿרומער קריסט, האָט זיך לכתּחילה באַצויגן צו קבלה מיט אַ בפֿירושער שׂינאה. ווי עקאָ ווײַזט אָבער אין זײַן אַנדער בוך, „פֿונעם בוים צום לאַבירינט‟, איז דער דאָזיקער גלח געווען כּסדר באַשעפֿטיקט מיט כּמו־קבלהדיקע פֿאָרשונגען. אינעם זעלבן בוך, איז עקאָ זיך אויך משער, אַז דער קלאַסישער איטאַליענישער פּאָעט דאַנטע האָט, לויט געוויסע רמזים אין זײַן פּאָעמע „געטלעכע קאָמעדיע‟, געקאָנט זײַן באַקאַנט מיט געוויסע קבלה־ענינים.

אינעם ראָמאַן „דער פּראָגער צווינטער‟ דערוועגט זיך עקאָ פֿאָרצולייגן אַ סצענאַר, לויט וועלכן די „פּראָטאָקאָלן פֿון זקני־ציון‟ איז אַ ווערק פֿון אַן אַנטיסעמיט, וועלכער איז געווען, נישט וויסנדיק, אָנגעשטעקט מיט דער ייִדישער קבלה־אידעע, אַז אַ טעקסט, אַפֿילו אַן עקלדיקער און פֿאַלשער, קאָן אַרויסרופֿן אַ גרויסן עפֿעקט אין דער וועלט. אַדרבה, דער מחבר פֿונעם טרויעריק־באַרימטן פּאַמפֿלעט געפֿינט אויס, אַז קבלה האָט אַפֿילו אינספּירירט די קרייץ־טרעגער, אין אַ געוויסן היפּוכדיקן אופֿן.

אַ צאָל אַקאַדעמישע פֿאָרשער באַטראַכטן עקאָ ווי אַ וויכטיקן מאָדערנעם קענער פֿון קבלה. צום בײַשפּיל, שרײַבט עלקע מאָרלאָק אין איר בוך וועגן דעם גרויסן מקובל רבי יוסף גיקטיליא, אַז עקאָ האָט געשילדערט דעם סימבאָלישן קאָד פֿון קבלה אויפֿן בעסטן הײַנטצײַטיקן אופֿן. אַזוי צי אַזוי, בלײַבן די ווערק פֿונעם איטאַליענישן דענקער אינטערעסאַנט און דערפֿרישנדיק אי פֿאַר אַ פֿילאָסאָפֿיש געשטימטן ברייטן לייענער, אי פֿאַר אַ פֿאָרשער פֿון מיסטישע טעאָריעס, אי ווי אַ קוואַל פֿון חידושדיקער סאָציאַלער קריטיק.