מיט דער צײַט בלײַבן אַלץ ווייניקער לעבעדיקע סימנים פֿון די אַלטע ייִדישע עדות. קיין סך איז, ליידער, ניט פֿאַרבליבן פֿון די ייִדיש־רעדנדיקע פּוילישע און ליטווישע ייִדן — פֿון די וואָס זײַנען טאַקע געבוירן געוואָרן אין פּוילן צי ליטע (איך מיין ליטע אויף דער היסטאָרישער ייִדישער מאַפּע) פֿאַרן חורבן צי אַפֿילו נאָכן חורבן. אָבער די געשיכטע פֿון פּוילישע און ליטווישע ייִדן וועט תּמיד בלײַבן אין צענטער פֿון ייִדישע היסטאָרישע פֿאָרשונגען. אָן זיי וואָלטן דאָך די רעדער פֿון דער ייִדישער געשיכטע זיך געדרייט אין גאַנצן אַנדערש.
צווישן טויזנטער אַנדערע זאַכן, האָבן די פּוילישע און ליטווישע ייִדן געשפּילט די הויפּט־ראָלע אינעם פֿאַרלייגן דעם יסוד פֿאַר דער סאָוועטישער ייִדישער עמיגראַציע; דער עמיגראַציע, וואָס פֿאַרנעמט הײַנט אַזאַ ממשותדיק אָרט אין אַ היפּש ביסל לענדער. אין ישׂראל הערט מען רוסיש כּמעט אומעטום און מע פֿילט אויך כּמעט אומעטום די השפּעה פֿון אָט דעם עולם. אין דײַטשלאַנד שטאַמען הײַנט ס’רובֿ ייִדן פֿון דעם געוועזענעם סאָוועטן־פֿאַרבאַנד. און אין אַמעריקע איז יעדער צענטער ייִד פֿון יענע מקומות. גאָר ניט אַלעמען געפֿעלט עס (ייִדן האָבן ליב פֿײַנט צו האָבן די ייִדן פֿון אַן אַנדער זגאַל), אָבער אַזוי זעט דער מצבֿ אויס.
אַ פֿעסטער יסוד פֿאַר דער סאָוועטישער עמיגראַציע איז פֿאַרלייגט געוואָרן מיט זעכציק יאָר צוריק. דעמאָלט האָט די סאָוועטישע רעגירונג דערלויבט די געוועזענע פּוילישע ייִדן זיך רעפּאַטריִיִרן קיין פּוילן. דאָס איז שוין געווען די צווייטע רעפּאַטריאַציע. די ערשטע איז דורכגעגאַנגען גלײַך נאָך — און טיילווײַז אַפֿילו בשעת — דער צווייטער וועלט־מלחמה. דעמאָלט האָבן די פּוילישע ייִדן, וואָס האָבן געהאַט זיך געראַטעוועט אין סאָוועטן־פֿאַרבאַנד, גאָר אויף אַ קורצער ווײַלע אויפֿגעבויט אין די חורבֿות פֿון פּוילן אַ גאַנץ היפּשן ייִשובֿ, און זייער גיך זיך ווידער געלאָזט אין וועג אַרײַן — קיין ישׂראל און אַנדערע לענדער. פּוילן האָט זיך ניט געשניטן אויף קיין אָרט, וווּ די ייִדן וואָלטן געקענט האָבן אַ רויִק לעבן.
די רעפּאַטריאַציע פֿון די 1950ער יאָרן — זי האָט געדויערט ביז 1959 — האָט געהאַט, אין אַ גרויסער מאָס, אַן אַנדער פּנים. זי איז געווען אַ סך מער אַ סאָוועטישע. ס’רובֿ משפּחות האָבן קיין פּויליש ניט גערעדט, אָדער קוים גערעדט. די הויפּט־שפּראַך איז געווען רוסיש, כאָטש ייִדיש איז אויך געווען פֿאַרהעלטנישמעסיק ברייט פֿאַרשפּרייט צווישן די אָנגעקומענע ייִדן. דער ייִנגערער דור איז, בכלל, געווען אַ סאָוועטיש־געבוירענער צי לכל־הפּחות סאָוועטיש־אויפֿגעצויגענער. ניט ווייניק משפּחות זײַנען געווען געמישטע — מיט אַ ניט־ייִדישן מאַן צי אַ ניט־ייִדישער פֿרוי. זיי, די געמישטע משפּחות, וועלן שטעלן ערנסטע פֿראַגעס און פֿאָדערן ענטפֿערס אין ישׂראל.
The Yiddish Daily Forward welcomes reader comments in order to promote thoughtful discussion on issues of importance to the Jewish community. In the interest of maintaining a civil forum, The Yiddish Daily Forwardrequires that all commenters be appropriately respectful toward our writers, other commenters and the subjects of the articles. Vigorous debate and reasoned critique are welcome; name-calling and personal invective are not. While we generally do not seek to edit or actively moderate comments, our spam filter prevents most links and certain key words from being posted and The Yiddish Daily Forward reserves the right to remove comments for any reason.