טשיקאַוועסן

דיאַלעקטן בײַ בעלי־חײם

‪Dialects in the Animal Kingdom‬

פֿון איציק בלימאַן

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

דער צװײטער ציל איז צו באַשרײַבן די אינטאָנאַציע, װאָס מענטשן ניצן בײַם רעדן מיט זײערע קעץ. ס׳איז באַקאַנט, אַז מענטשן ניצן אױס אין גאַנצן אַן אַנדער סטיל, װען זײ רעדן מיט קלײנע קינדער און להבֿדיל מיט גלעטלינגען — למשל, די גאַמע פֿון אונדזערע טענער איז אַ סך אַ ברײטערע, װי די גאַמע, װאָס מיר ניצן בײַם רעדן מיט דערװאַקסענע. ס׳איז אָבער נישט קלאָר צי דאָס העלפֿט אונדז בײַם קאָמוניקירן בעסער מיט חיות; למשל, צי פֿאַרשטײען זײ אונדז בעסער, װען מיר רעדן מיט העכערע טענער װי געװײנטלעך, אָדער צי הערן זײ אונדז, „װי דעם קאָטער“?

װען איך האָב זיך דערװוּסט װעגן ד״ר שאָצס פֿאָרש־פּראָגראַם, האָב איך נישט געקענט גלײבן, אַז דאָס איז אַן ערנסטע װיסנשאַפֿטלעכע אונטערנעמונג. װען זי װאָלט געהאַלטן אַ רעדע אין דעם לינגװיסטישן אָפּטײל פֿון מײַן אוניװערסיטעט, װאָלט מען זי באַלד אױסגעלאַכט. יאָ, אַפֿילו אין מײַן אָפּטײל, װוּ דער פּראָפֿעסאָר פֿיליפּ שלענקער האָט אָנגעשריבן אַן אַרטיקל אין דעם פּרעסטיזשפֿולן זשורנאַל „לינגװיסטיק און פֿילאָסאָפֿיע“ װעגן דער סעמאַנטיק פֿון „װערטער“ און „שרשים“ בײַ מאַלפּעס אין מערבֿ־אַפֿריקע. ד״ר שאָץ מײנט באמת, אַז די שװעדישע קעץ האָבן אַנטװיקלט באַזונדערע דיאַלעקטן, כּדי צו קאָמוניקירן מיט מענטשן, װאָס רעדן פֿאַרשידענע דיאַלעקטן פֿון שװעדיש? סאַראַ נאַרישקײט!

פֿון דער אַנדערער זײַט, קען איך, ביז אַ געװיסער מאָס, פֿאַרשטײן די װערט פֿון ד״ר שאָצס אַרבעט. װי עס שטײט אױפֿן װעבזײַטל פֿון לונדער אוניװערסיטעט, װײסן מיר שױן, אַז די װילדע קעץ הערן אױף צו מיאַוקען, װען זײ װאַקסן אױס און דערװײַטערן זיך פֿון זײערע מאַמעס. להיפּוך, די שטוביקע קעץ מיאַוקען צו אונדז זײער גאַנץ לעבן, כּדי צו כאַפּן אונדזער אױפֿמערק, װען זײ װילן, אַז מיר זאָלן זײ גלעטן אָדער געבן עסן. מיר פֿאַרשטײען נאָך נישט, װי אַזױ אונדזערע קעץ קאָמוניקירן מיט אונדז (אױף װיפֿל דאָס איז בכלל מעגלעך), און פֿאַרקערט, װי אַזױ מיר רעדן צו זײ.

איך בין זיך אָבער משער, אַז דער לינגװיסטקע װעט זיך נישט אײַנגעבן צו אַנטדעקן קײן סיסטעמאַטישע, געאָגראַפֿיש דיפֿערענצירטע „דיאַלעקטן“ בײַ קעץ. ס׳איז מעגלעך, אַז פֿאַרשידענע גזעס (מינים) קעץ װעלן האָבן אײגנאַרטיקע קלאַנגען, אָבער קעץ פֿון דער זעלבער גזע װאָלטן געדאַרפֿט קלינגען אין שטאָקהאָלם פּונקט אַזוי ווי אין אין מעלבורן אָדער מיאַמי. אמת, ד״ר שאָץ איז גערעכט, אַז אין ענגליש, שװעדיש און אין יאַפּאַניש ניצט מען פֿאַרשידענע אינטאָנאַציעס. אָבער די אונטערשײדן צװישן זײ זענען נישט גרױס גענוג, זײ זאָלן װירקן אױף דער אינטאָנאַציע פֿון אונדזערע קעץ. אױב ד״ר שאָץ מײנט, אַז דיאַלעקטן קענען האָבן אַ השפּעה אױפֿן קעצישן לשון, פֿאַר װאָס זאָלן די „סאָציאָלעקטן“ נישט שפּילן קײן ראָלע? רײַכע רעדן דאָך אַנדערש פֿון די אָרעמע, יונגע פֿון אַלטע, ייִדן פֿון נישט־ייִדן. צי װעט מען אַנטדעקן, אַז די קעץ פֿון גבֿירים מיאַוקען אױף אַ ראַפֿינירטן אופֿן, פּונקט װי עס רעדן זײערע פֿאַרמעגלעכע און געבילדעטע בעלי־בתּים? אָדער אַז די ייִדישע קעץ קלינגען אַנדערש פֿון די גױיִשע? זאָל ד״ר שאָץ, לשם װיסנשאַפֿט, אױספֿאָרשן די אַלע פֿראַגעס פֿון סאָציאַלער און שפּראַכלעכער דיפֿערענצירונג בײַ קעץ, נישט נאָר די געאָגראַפֿישע.