ייִדיש און פּאָסטמאָדערנקייט

Yiddish and the Postmodern

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published March 17, 2016, issue of April 01, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

די דײַטשישע משׂכּילים האָבן אַמאָל געשאַפֿן די „וויסנשאַפֿט פֿון ייִדנטום‟. דער טעם פֿון זייער באַוועגונג איז געווען אַ ראַציאָנאַליסטישער און מאָדערנער. אין דער פּאָסטמאָדערנער תּקופֿה, וואָס האָט זיך אָפּגעזאָגט פֿון סכּנותדיקע סטערעאָטיפּן און אידעאָלאָגישע קאָנסטרוקציעס, איז כּדאַי זיך צו פֿאַרנעמען מיט „ייִדישער וויסנשאַפֿט‟, מיינענדיק דערמיט דווקא ייִדיש ווי אַ שפּראַך און אַ יסוד פֿון אַ קולטור, וואָס איז גובֿר די ראַמען פֿונעם משׂכּילישער איבערקלײַבערישן און עליטיסטישן וועלט־באַנעם.

די מערבֿדיקע קולטור, ווי עס באַמערקן די חז״ל, שײַנט ווי די זון מיט איר מאַכט און שטאָלץ. אויף ייִדיש זינגט מען אָבער „שיין ווי די לבֿנה‟. די לבֿנה שעמט זיך נישט אָפּצושפּיגלען די דרויסנדיקע קולטור, אָפּהיטנדיק דערמיט איר אייגענעם חן.

די אַשכּנזישע „לבֿנה‟ און די ספֿרדישע קאָנען זיך אויך גרינג אָפּשפּיגלען איינע אין דער צווייטער. באָיאַרין דערמאָנט אונדז, אַז דער פֿראַנצויזישער פֿילאָסאָף זשאַק דערידאַ, אַ קלאַסיקער פֿונעם פּאָסטמאָדערניסטישן געדאַנק, איז געווען אַן אַלזשירער מיזרחדיקער ייִד. „ייִדיש איז אַ כּלי, וואָס ברענגט צוזאַמען רש״י מיט מאַרקישן‟. דער אוראַלטער פֿראַנצויזישער תּלמיד־חכם קאָן זיך טרעפֿן אין אונדזער קולטור מיטן וועלטלעכן ייִדישן שרײַבער און פּאָעט.

באָיאַרינס גאַנצער עסיי איז אָנגעשריבן אין זייער אַן אומגעוויינטלעכן, טאַקע פּאָסטמאָדערנעם סטיל. ער טענהט, אַז נישט געקוקט אויף דעם דערמאָנטן פּאָטענציאַל אָפּצושפּיגלען און פֿאַראייניקן וואָס־ניט־איז אין דער פּריזמע פֿון ייִדיש־קולטור, בלײַבט נאָך אַלץ אַ טיפֿער שפּאַלט צווישן די טאָג־טעגלעכע חסידישע ייִדיש־רעדער און דער אַקאַדעמישער „מבֿינישער עליט‟. בײַם סוף, פֿרעגט ער אָבער אַ קשיא: „נאָר אויב דאָס ייִדישע ווערט אַזוי לײַכט פֿאַראַלוועלטלעכט מיט פּאָסטמאָדערנעם כּישוף, איז וואָס בלײַבט אין דעם טאַקע ייִדישלעך?‟

הײַנט, מיט 20 יאָר צוריק, קלינגט דער עסיי נאָך אַלץ גאַנץ חידושדיק און באַלערנדיק, בפֿרט ווען מע טראַכט זיך אַרײַן, אַז דער עצם־נאָמען פֿון דער וועבזײַט, וווּ דער מחבר האָט עס פֿאַרעפֿנטלעכט — „אין געוועב‟ — איז אַ סימן פֿונעם פּאָסטמאָדערנעם געמיש. ס׳איז כּדאַי אויך צו באַמערקן, אַז דער מחבר, אַזוי ווי זײַן ברודער, ד״ר דניאל באָיאַרין, אַן אַנדער באַקאַנטער פֿאָרשער פֿון ייִדישע ענינים, וועלכער באַציט זיך מיט אַ באַזונדערער סימפּאַטיע צום סאַטמאַרער רבין, שטעלן מיט זיך פֿאָר אַ לעבעדיקן בײַשפּיל פֿון דער דערמאָנטער בריק צווישן די הײַנטיקע אַקאַדעמישע און נאַטירלעכע ייִדיש־רעדער. ביידע זענען, אין דער זעלבער צײַט, פֿרומע ייִדן, וועלטלעכע פֿאָרשער און אינטערעסאַנטע פֿילאָסאָפֿישע דענקער.