אַ נײַער עולם פֿאַר באַסמאַנס לידער

A New Audience For Basman's Poetry

רבֿקה באַסמאַן לייענט עטלעכע לידער פֿון איר בוך, „לידערהיים‟, אויף אַ קבלת־פּנים לכּבֿוד דעם בוך אין תּל־אָבֿיבֿ, 2013
BELLA BRYKS-KLEIN
רבֿקה באַסמאַן לייענט עטלעכע לידער פֿון איר בוך, „לידערהיים‟, אויף אַ קבלת־פּנים לכּבֿוד דעם בוך אין תּל־אָבֿיבֿ, 2013

פֿון שׂרה־רחל שעכטער

Published March 20, 2016, issue of April 15, 2016.

די פֿאַרגאַנגענע וואָך האָט די ישׂראלדיקע ייִדישע פּאָעטעסע רבֿקה באַסמאַן בן־חיים אונטערגעשריבן אַ קאָנטראַקט מיטן פֿאַרלאַג Mayapple Press, אַרויסצוגעבן אַ בוך, וווּ יעדעס ליד אירס וועט באַגלייט ווערן מיט דער ענגלישער איבערזעצונג. צום ערשטן מאָל, וועט דער ברייטער ענגליש־רעדנדיקער עולם האָבן צוטריט צו רבֿקה באַסמאַנס ווערק.

דאָס בוך וועט הייסן „דאָס דרײַצנטע יאָר‟, און די איבערזעצערין איז ד״ר זעלדאַ ניומאַן, אַ לינגוויסטין פֿון העברעיִש און ייִדיש, און אַ נאָענטע חבֿרטע פֿון דער פּאָעטעסע.

אַ סך פֿון באַסמאַנס לידער האָט מען שוין אַרויסגעלאָזט אויף העברעיִש, אָבער אויף ענגליש האָט מען בלויז אָפּגעדרוקט איינצלנע לידער: אין דער אַנטאָלאָגיע „טראָט בײַ טראָט‟ (2009), רעדאַגירט פֿון ד״ר עליסאַ בן־פּורת און מאַרגעריטאַ פּאַסוטשי, און אין די זשורנאַלן „הדסה‟, Midstream און דעם אינטערנעץ־זשורנאַל Mendele Review.

במשך פֿון די יאָרן האָט באַסמאַן, וועלכע וווינט אין הרצליה־פּיתוח, פּובליקירט 10 ביכער פּאָעזיע. איר לעצט בוך, „לידערהיים‟, איז אַרויסגעגאַנגען אין 2013. זי האָט שוין געוווּנען אַ צאָל פּרעמיעס, אַרײַנגערעכנט דעם „איציק מאַנגער פּריז‟ אין 1984, דעם „דוד האָפֿשטיין פּריז‟ אין 1992, דעם „בית שלום־עליכם פּריז‟ אין 1994, דעם „לייב מלאך פּריז‟ אין 1995 און דעם „מענדעלע־פּריז‟ אין תּל־אָבֿיבֿ אין 1997.

באַסמאַן איז געווען אַ טייל פֿון די „יונג־ישׂראל‟ — דער קלוב, וואָס דער פּאָעט אַבֿרהם סוצקעווער האָט געגרידנעט אין די 1950ער יאָרן פֿאַר די ייִדיש־שפּראַכיקע שרײַבער, וואָס וווינען אין ישׂראל. צווישן די אַנדערע מיטגלידער פֿון „יונג ישׂראל‟: משה יונגמאַן, רחל פֿישמאַן, צבֿי אײַזנמאַן, יאָסל בירשטיין, בנימין הרושאָווסקי (האַרשאַוו), שלמה וואָרזאָגער און אַבֿרהם קאַרפּינאָוויטש.

„באַסמאַן איז אַ לירישע דיכטערין מיט אַן עלעגאַנטן חוש פֿון פֿערזע־פֿאָרמען און ריטמען אויף ייִדיש, וואָס איז, אַ פּנים, שטאַרק משפּיע געוואָרן פֿון דער העברעיִשער פּאָעזיע און דער ישׂראלדיקער לאַנדשאַפֿט,‟ האָט דער ליטעראַטור־פֿאָרשער ד״ר מאַרק קאַפּלאַן איבערגעגעבן דעם „פֿאָרווערטס‟. „זי גיט צו פֿאַרשטיין ווי אַזוי אַ ישׂראלדיקע ליטעראַטור וואָלט אויכעט געקענט בליִען אויף ייִדיש, און זי דערמאָנט, אַז מיט קנאַפּע צוויי דורות פֿריִער איז נישט געווען אומגעוויינטלעך, אַז אַ שרײַבער זאָל האָבן געשריבן אין ביידע שפּראַכן, אַז די קוואַלן פֿון ייִדישער און העברעיִשער ליטעראַטור פֿליסן אַרויס פֿונעם זעלבן שטראָם.‟

רבֿקה באַסמאַן רעציטירט איינס פֿון אירע לידער, „אַ גאַנצע נאַכט געראַנגלט זיך‟ (דער טעקסט געפֿינט זיך אונטן):

אַ גאַנצע נאַכט געראַנגלט זיך

אַ גאַנצע נאַכט
געראַנגלט זיך…
מיט וועמען?
מיט אַ מלאך?
און כ’ווייס ניט
ווער עס האָׇט געזיגט…
דער אָׇנהייב טאָׇג
איז ביידן אונדז
באַפֿאַלן
און ביידן אונדז
פֿאַרוויגט,
און ס’האָׇט דער שלאָׇף
אין אונדז דעם פֿלאַם פאַרלאָׇשן,
אַז ניט געדענקען זאָלן מיר
זײַן ברען.
מיט וועמען האָׇב איך
זיך פֿאַרמאָׇסטן?
אַז אויסער מיר
איז קיינער ניט געווען?

רבֿקה באַסמאַן איז געבוירן געוואָרן אין 1925 אין ווילקאָמיר, ליטע. אין אַ ביאָגראַפֿישער נאָטיץ פֿונעם Jewish Women’s Archive, דערציילט ניומאַן, אַז רבֿקה האָט קינדווײַז, ווי די אַנדערע תּלמידים אין איר קלאַס, געלייענט און שטאַרק הנאה געהאַט פֿון די לידער און דערציילונגען פֿון קאַדיע מאַלעדאָווסקי.

רבֿקהס מאַמע איז ניפֿטר געוואָרן אין 1930. איר טאַטע און ברודערל, אַרעלע, זענען ביידע דערהרגעט געוואָרן פֿון די דײַטשן.

רבֿקה האָט צוויי יאָר לאַנג געוווינט אין דער ווילנער געטאָ און דערנאָך איז זי דעפּאָרטירט געוואָרן אינעם ריגער קאָנצענטראַציע־לאַגער, קײַזערוואַלד. ניומאַן דערציילט, אַז רבֿקה און צוויי אַנדערע מיידלעך האָבן דאָרט באַשלאָסן, אַז יעדן טאָג וועט איטלעכע פֿון זיי טאָן עפּעס צו מונטערן דאָס געמיט פֿון די פֿרויען אינעם לאַגער: איינע האָט געזונגען אַ ליד, אַ צווייטע האָט געטאַנצט און אַ דריטע האָט רעציטירט אַ ליד, וואָס זי האָט אַליין געשאַפֿן.

„רבֿקה באַסמאַן האָט יעדן טאָג אָנגעשריבן און רעציטירט אַ ליד,‟ שרײַבט ניומאַן. „ווען דער לאַגער איז ליקווידירט געוואָרן, האָט זי צונויפֿגעקאַטשעט דאָס בייגעלע פּאַפּיר, וווּ זי האָט פֿאַרשריבן די לידער, געלייגט עס אונטער דער צונג און אַזוי באַוויזן צו ראַטעווען די לידער.‟

באַסמאַן האָט יענע לידער קיין מאָל נישט אָפּגעדרוקט, ווײַל זי האַלט, אַז זיי זענען בלויז האַלב־דערבאַקן, און דערפֿאַר האָט זי בדעה זיי איבערצוגעבן „יד־ושם‟ ווי אַ געשיכטע־דאָקומענט, האָט ניומאַן געזאָגט.

נאָך דער מלחמה האָט רבֿקה חתונה געהאַט מיט שמואל („מולאַ‟) בן־חיים. אין איינעם האָבן זיי זיך אַקטיוו באַטייליקט אין דער „בריחה‟, אַ באַוועגונג, וואָס האָט בשתּיקה געהאָלפֿן איבערצושיקן די ייִדישע פּליטים קיין ארץ־ישׂראל. ווען דאָס פּאָרל איז אָנגעקומען אין פּאַלעסטינע, האָבן זיי זיך באַזעצט אין קיבוץ המעפּיל, וווּ רבֿקה האָט ממשיך געווען איר שרײַבן ייִדישע פּאָעזיע.

צווישן 1963 און 1965 האָט איר מאַן געדינט ווי דער ישׂראלדיקער קולטור־שליח אינעם סאָוועטן־פֿאַרבאַנד, און זי איז געוואָרן אַ לערערין פֿאַר די קינדער פֿון די ישׂראלדיקע דיפּלאָמאַטן אין מאָסקווע. גלײַכצײַטיק האָט זי אָנגעקניפּט אַ געהיימע פֿאַרבינדונג צווישן די סאָוועטיש־ייִדישע שרײַבער און דער דרויסנדיקער וועלט.

הגם רבֿקה באַסמאַן איז שוין 90 יאָר אַלט, פֿאַרמאָגט זי נאָך אַלץ אירע שאַפֿערישע כּוחות, און איז שוין לאַנגע יאָרן אַן אַקטיווער מיטגליד פֿונעם ייִדישן קולטור־צענטער „בית־לייוויק‟.