פּעטערבורג ווידער אַ צענטער פֿון ייִדיש־פֿאָרשונג

Saint Petersburg Again a Center of Yiddish Research


פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published March 30, 2016, issue of April 15, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

דער מאָסקװער פֿאַרלאַג „קניזשניקי” (סופֿרים) האָט באַשלאָסן אױסצונוצן טאַקע דעם ייִדישן און ניט דעם ענגלישן טעקסט פֿאַר אַ רוסישער איבערזעצונג. פֿון אָט דעם אױפֿטו שטאַמט די פֿאָרשונג פֿון װאַלענטינאַ פֿעדטשענקאָ, דער רוסישער איבערזעצערין פֿון באַשעװיסעס ראָמאַן, װאָס לערנט ייִדיש אינעם פּעטערבורגער אוניװערסיטעט. דער װיכטיקסטער שינוי צװישן דעם ייִדישן און ענגלישן נוסח איז מסתּמא דער סוף פֿונעם ראָמאַן. די ענגלישע רעדאַקטאָרן האָבן באַשלאָסן צו באַזײַטיקן פֿונעם בוך די פֿערטע געליבטע פֿונעם הױפּט־העלד הערמאַן בראָדער, װאָס פֿאַרמאָגט בולטע לעסביאַנישע שטריכן.

װי עס באַמערקט פֿעדטשענקאָ, קאָן מען זען, אַז אַפֿילו דער נאָמען פֿון אָט דער פֿרױ, נענסי איסבעל, שטעלט מיט זיך פֿאָר אַן אַנאַגראַם פֿונעם װאָרט „לעסבי‟. פֿעדטשענקאָ טײַטשט די דאָזיקע געשטאַלט אויס װי הערמאַנס „מלאך המװת‟, און פֿאַרקניפּט זי מיט קבליסטישע אַספּעקטן פֿונעם ראָמאַן, װאָס זײַנען שטאַרק פֿאַרטושירט אינעם ענגלישן נוסח. פֿאַרשװוּנדן זײַנען אױך אַ היפּשע צאָל ספּעציפֿישע פּרטים, ייִדישע מינהגים און װיצן, װאָס זײַנען געװען פֿרעמד דעם ברײטערן אַמעריקאַנער עולם. פֿעדטשענקאָ קומט צום אױספֿיר, אַז די ענגלישע רעדאַקציע האָט דורכגעלאָזט דעם ייִדישן מקור דורך אַ „פֿילטער‟ פֿון פּאָליטישער קאָרעקטקײט.

אינעם לעצטן, פֿערטן, נומער פֿון „יודאַיִקאַ פּעטראָפּאָליטאַנאַ‟, זײַנען פֿאַראַן צװײ אָריגינעלע מאַטעריאַלן װעגן ייִדישער ליטעראַטור. פּראָפֿעסאָר דובֿ־בער קאָטלערמאַן לײגט פֿאָר אַ רעקאָנסטרוקציע פֿון שלום־עליכמס אינטערעס צו קינאָ. נאָך אײדער שלום־עליכם איז געקומען קײן אַמעריקע סוף 1914, האָט ער פֿאַרפֿאַסט אױף רוסיש אַ סצענאַר פֿאַר אַ פֿילם װעגן מאָטל פּײסי דעם חזנס. זײַן כּװנה איז געװען צו שאַפֿן אַ סעריע פֿון קורצע פֿילם־עפּיזאָדן לױטן שטײגער פֿונעם פֿראַנצױזישן פֿילם װעגן אַ ייִנגל װילי, װאָס שלום־עליכם האָט, אַ פּנים, געזען אין דער שװײץ אין 1913. אין ניו־יאָרק האָט ער געזוכט פּראַקטישע מעגלעכקײטן אױסצופֿירן זײַן פּראָיעקט, אָבער ניט באַװיזן: ער איז געשטאָרבן אין 1916. עס איז אָבער מעגלעך, האַלט קאָטלערמאַן, אַז שלום־עליכמס סצענאַר איז אויסגענוצט געװאָרן אינעם סאָװעטישן פֿילם „לאַכן דורך טרערן‟ (1928).

אַלינאַ פּאָלאָנסקאַיאַ פֿאָרשט אױס די גילגולים פֿונעם מאָטיװ פֿון דער „ייִדישער יפֿת־תּואר‟, װאָס איז געװען פּאָפּולער אין פֿאַרשידענע אײראָפּעיִשע ליטעראַטורן זינט דעם מיטל־עלטער ביז די מאָדערנע צײַטן. אינעם 19טן יאָרהונדערט איז דער דאָזיקער מאָטיװ איבערגענומען געװאָרן אין דער ייִדישער מאַסן־ליטעראַטור, װאָס האָט „פֿאַרטײַטשט און פֿאַרבעסערט‟ די פּאָפּולערע אײראָפּעיִשע ראָמאַנען.

די דאָזיקע האַרץ־רײַסנדיקע ליבע־געשיכטע װעגן אַ שײנער ייִדישער מױד און איר געליבטן, אַ קריסטלעכער קעניג, האָט כּסדר געהאַט אַ טראַגישן און בלוטיקן סוף. צװישן די ייִדישע מחברים פֿון אַזאַ מין ראָמענען זײַנען געװען באַקאַנטע משׂכּילים, אַזעלכע װי אײַזיק־מאיר דיק און יוסף־יהודה לערנער. גאַנץ פּאָפּולער זײַנען אױך געװען דראַמאַטישע אינסצענירונגען פֿונעם דאָזיקן סיפּור־המעשׂה. די הײַנטיקע פֿאָרשער, פֿאַרסך־הכּלט פּאָלאָנסקאַיאַ, האַלטן די דאָזיקע װערק פֿאַר „שונד‟, אָבער דװקא אַזאַ מין לעקטור האָט אױסגעפֿורעמט דעם געשמאַק פֿונעם ייִדישן מאַסן־לײענער.