נײַעס פֿון וואַרשע

News from Warsaw

פֿון קאָבי ווײַצנער

Published April 11, 2016, issue of April 29, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

פּאָליאַקן זענען טיילווײַז שולדיק אין דעם וואָס די נאַצישע טויטלאַגערן ווערן באַצייכנט פֿאַר „פּוילישע‟

די פּאָליאַקן באַקלאָגן זיך, אַז הגם זיי האָבן נישט קאָלאַבאָרירט מיט די דײַטשן ווי, למשל, די אוקראַיִנער, ליטווינער און אַ סך אַנדערע, לייענט מען אין דער וועלט־פּרעסע בכלל און אין דער אַמעריקאַנער פּרעסע בפֿרט וועגן די אַזוי גערופֿענע „פּוילישע טויטלאַגערן‟.

די פּאָליאַקן טענהן ווײַטער, אַז כאָטש אַ גרויסע צאָל טויטלאַגערן זענען טאַקע געבויט געוואָרן אויף דער פּוילישער ערד זענען זיי, פֿון דעסט וועגן, געווען דײַטשע און נישט קיין פּוילישע לאַגערן.

איז ראשית־כּל, ווי ווינסטאָן טשערטשיל האָט זיך אַמאָל געוויצלט, רעדן די אַמעריקאַנער אַ שפּראַך, וואָס האָט אָפֿט מאָל מיט ענגליש ווייניק צו טאָן.

נעמט למשל דעם אויסדרוק „פּוילישע וויצן‟. קינד־און־קייט ווייסן, אַז Polish jokes זענען נישט קיין פּוילישע וויצן, נאָר פֿאַרקערט, וויצן וואָס מאַכן חוזק פֿון די פּאָליאַקן. הכּלל, די אַמעריקאַנער זענען נישט מקפּיד וואָס שייך דער סעמאַנטיק פון דער ענגלישער שפּראַך. זיי רעדן ווי סע געפֿעלט זיי און שוין.

די זעלבע מעשׂה קומט פֿאָר מיט די טויטלאַגערן ווי אוישוויץ, טרעבלינקע און אַנדערע. פֿאַר אַ סך אַמעריקאנער איז „פּויליש‟ בלויז א געאָגראַפֿישער טערמין. אַ לאַגער וואָס געפֿינט זיך אין פּוילן איז אַ פּוילישער לאַגער און שוין.

והשנית — און דאָ שטויסן מיר אויף אַ גרעסערער פּראָבלעם — די פּאָליאַקן זענען כאָטש טיילווײַז אַליין שולדיק אין דעם וואָס מען דערמאָנט נישט די דײַטשן אין שײַכות מיטן ייִדישן חורבן אין פּוילן.

דעם 19טן אַפּריל מערקן מיר אָפּ דעם 73סטן יאָרטאָג פֿונעם אויפֿשטאַנד אין דער וואַרשעווער געטאָ. אין אַלע פּובליקאַציעס פֿון די פֿאַרשיידענע טרויער־אַקאַדעמיעס ווערן די דײַטשן נישט דערמאָנט.

כּל־זמן פּוילן איז געווען קאָמוניסטיש האָט די רעגירונג פֿאַרווערט צו נוצן דעם אַטריבוט „דײַטש‟ אין שײַכות מיט דער צווייטער וועלט־מלחמה. די סיבה — די מזרח־דייטשן זענען געווען אונדזערע חבֿרים. במילא זענען זיי געווען, לויט דער מלוכישער פּראָפּאַגאַנדע, ריין ווי אַ טרער. בכלל, לויט די קאָמוניסטן, איז די וועלט געטיילט נישט אויף פֿעלקער, נאָר אויף קלאַסן. איז ווי קען איין פֿאָלק דערמאָרדן דעם צווייטן? שלעכט זענען געווען נישט די דײַטשן נאָר די רעכטע, די אַנטי־קאָמוניסטישע דײַטשן, די פֿאַשיסטן.

בכלל איז די צווייטע וועלט־מלחמה נישט געווען קיין מלחמה צווישן דײַטשלאַנד און רוסלאַנד, נאָר אַ קאַמף צווישן די סאָציאַליסטן און די פֿאַשיסטן. אַגבֿ, דער שפּאַנישער דיקטאַטאָר פֿראַנציסקאָ פֿראַנקאָ איז געווען אַ פֿאַשיסט אבער ער איז נישט געווען קיין אַנטיסעמיט. שאַרל דע׳גאָל איז נישט געווען קיין פֿאַשיסט אָבער יאָ אַן אנטיסעמיט. אָבער נישט דאָס בין איך אויסן.

די טעג ווילן די פּאָליאַקן נישט באַלײדיקן די דײַטשן צוליב אַן אַנדערער סיבה. די דײַטשן זענען די גאַנצע באַלעבאַטים פֿונעם אייראָפּעישן פֿאַראיין און זיי זענען אויך פּוילנס וויכטיקסטע האַנדל־שותּפֿים.

דער פּאָפּולערסטער אַטריבוט פֿאַר די, וואָס האָבן דערמאָרדעט אונדזער פֿאָלק איז דערפֿאַר, חלילה, נישט קיין דײַטשן, נאָר „היטלעריסטן‟. מיטן אמת האָט עס ווייניק צו טאָן. היטלער, ווי מיר אַלע ווייסן, להיפּוך צו סטאַלינען, איז דערוויילט געוואָרן אין פרײַע דעמאָקראַטישע וואַלן. הייסט עס, אז די נאַציס האָבן יאָ אַ שטיקל שײַכות מיט די דײַטשן.

אויב די דײַטשן האָבן נישט פֿאַרגאַזט ייִדישע קינדער, דאַרף די וועלט זוכן אַנדערע וואָס האָבן עס יאָ געמאַכט. די פּאָליאַקן קענען דערפֿאַר נישט שטוינען, אַז מיט דער צײַט וועט מען זיי באַשולידקן אין דעם אויך.