דער סדר: טראַדיציאָנעל צי פּראָגרעסיוו?

Seder: Traditional Or Progressive?

אַ וועלטלעכע הגדה (רעכטס) און אַ גרופּע באַטייליקטע בײַ אַן „אַרבעטער־רינג‟־סדר
אַ וועלטלעכע הגדה (רעכטס) און אַ גרופּע באַטייליקטע בײַ אַן „אַרבעטער־רינג‟־סדר

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published April 21, 2016, issue of May 13, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

ס׳איז אינטערעסאַנט, אַז אַזאַ ספּעציפֿיש־ייִדישער יום־טובֿ, ווי פּסח, איז געוואָרן אַ פּאָפּולערער רעוואָלוציאָנערער און פּאָליטישער סימבאָל. אַזאַ אינטערפּרעטאַציע האָט אַמאָל אויך אויסגענומען אין די ייִדישע לינקע קרײַזן. למשל, אינעם יאָר 1919 איז אין פּאָדגאָרזש, פּוילן, פֿאַרעפֿנטלעכט געוואָרן אַ קאָמישע בונדיסטישע הגדה אויף ייִדיש „מיט אַ סאָציאַליסטישן נוסח‟, וווּ עס ווערן אויסגעלאַכט פֿיר ייִדן: אַ פֿאַבריקאַנט, אַ באַנקיר, אַ פּראָצענט־קרעדיטאָר און אַ רבֿ. פֿון דער בונדיסטישער פּערספּעקטיוו, זענען זיי אַלע שלעכטע פּערסאָנאַזשן, שׂונאים פֿונעם אַרבעטער־קלאַס.

אין 1917 און 1919, האָט יוסף טונקעל געשאַפֿן די הומאָריסטישע „רויטע הגדה‟ און „באָלשעוויסטישע הגדה‟ אין אָדעס און קיִעוו. פֿאַרשיידענע וואַריאַנטן פֿון אַזעלכע לינקע הגדות זענען דערשינען אין די סאָוועטישע 1920ער יאָרן. נישט געקוקט אויפֿן שאַרפֿן אַנטי־רעליגיעזן טעם, שאַפֿט זיך אַמאָל דער אײַנדרוק, אַז די מחברים האָבן צונויפֿגעפֿלאָכטן זייער נײַע אַטעיִסטישע אמונה מיט די טראַדיציאָנעלע מאָטיוון. למשל, ווען אין אַ סאָוועטישער הגדה זינגט מען „איינגע, צווייגע, פּוסטער קאָפּ, מע דאַרף זיך ניט פֿאַרזאַמען, איבער גלחס פּוסטן קאָפּ קלינגט דער רויטער האַמער‟, — דערמאָנט עס אינעם באַקאַנטן אַנטי־קריסטלעכן לידל, ברייט פֿאַרשפּרייט צווישן די הײַנטיקע ייִדיש־רעדנדיקע חסידים, „אוי וויי איז פֿאַר זיי, אַ טויטן פּאָנדריק האָבן זיי”. „יעשקע פּאָנדריק‟ איז אַ פּעיאָראַטיוו צונעמעניש פֿון יעזוס. אינעם אָריגינעלן וואַריאַנט מאַכן די חסידים חוזק איבער די גלחים און זייער רעליגיע; אינעם באָלשעוויסטישן נוסח באַקומט זיך אָבער אַן אַלגעמיינע אַנטי־קלעריקאַלע פּראָפּאַגאַנדע.

צי זענען די פּסח־מאָטיוון פֿון דעם אינטערנאַציאָנאַלן יושר און פֿרײַהייט טאַקע אומטראַדיציאָנעל? די אַנטי־קריסטלעכע עלעמענטן בײַם סדר האָבן זיך באַוויזן אין מיזרח־אייראָפּע ווי אַן ענטפֿער אויפֿן קריסטלעכן אַנטיסעמיטיזם. די קירך האָט אַסאָציִיִרט פּסח מיטן בלוט־בילבול און אַנדערע פֿינצטערע אויסטראַכטענישן. בעת דעם טרויעריק־באַרימטן פּראָצעס איבער מנחם־מענדל בייליסן האָט הרבֿ אַבֿרהם־יהודה חן אַרויסגעגעבן אינעם יאָר 1913 אַ בראָשור מיטן נאָמען „ייִדישקייט און בלוט‟. דער מחבר, אַ פּראָמינענטער ליובאַוויטשער חסיד, שילדערט די ייִדישע רעליגיע ווי דער ערשטער כּוח אין דער וועלט, וואָס שטעלט דעם ציל מבֿטל צו זײַן אַלע גרענעצן צווישן די פֿעלקער, סאָציאַלע שיכטן און רעליגיעזע קאָנפֿעסיעס. חנס ווערק לייענט זיך ווי אַ מין חסידישער וואַריאַנט פֿון די דערמאָנטע וועלטלעכע הגדות. דורכגעזאַפּט מיטן גײַסט פֿונעם עכטן אינטערנאַציאָנאַליזם, פֿאַרלאָזט זיך די בראָשור אויף באַקאַנטע מאמרי־חז״ל, מדרשים און חסידישע געדאַנקען.