צוויי גאָר אַנדערע קוקווינקלען פֿונעם ייִדישן עבֿר

Two Very Distinct Perspectives of the Jewish Past

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published May 01, 2016, issue of May 27, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

דער װאַרשעװער פֿילאָסאָף אַנדזשײ לעדער דערקלערט דאָס לאַנגיאָריקע פֿאַרשװײַגן פֿונעם ייִדישן חורבן װי אַ פּועל־יוצא פֿונעם דערשטיקטן שולד־געפֿיל. און כאָטש בלױז אַ קלײנע צאָל פּאָליאַקן האָבן מיטגעהאָלפֿן די דײַטשן צו הרגענען ייִדן, זײַנען דאָס רובֿ בײַגעשטאַנען און האָבן דערנאָך אַזױ אָדער אַנדערש גענאָסן פֿונעם חורבן. מען האָט זיך אַרײַנגעצױגן אין ייִדישע שטיבער, גענומען זײער האָב־און־גוטס, פֿאַרנומען זײערע שטעלעס אױף דער אַרבעט. לעדער טענהט, אַז דער אױפֿקום פֿונעם שטאָטישן פּױלישן מיטלשטאַנד נאָך דער מלחמה איז געװען אַ פּועל־יוצא פֿונעם ייִדישן חורבן, װאָס האָט פֿאַרניכטעט דעם ייִדישן מיטלשטאַנד. ער האַלט, אַז פּױלן מוז אָנערקענען זײַן שולד פֿאַר די ייִדן און אױפֿהערן זיך האַלטן פֿאַר אַ קרבן פֿון דער געשיכטע.

קאַראָלינאַ שימאַניאַק
Youtube
קאַראָלינאַ שימאַניאַק

און װאָס פֿאַר אַן אָרט פֿאַרנעמט טאַקע ייִדיש און די ייִדישע ליטעראַטור אין דער פּױלישער קולטור־געשיכטע? װאָס פֿאַר אַ שײַכות האָט ייִדיש צו פּױלן? די דאָזיקע קשיאות האָט באַהאַנדלט די װאַרשעװער ליטעראַטור־פֿאָרשערין קאַראָלינאַ שימאַניאַק. זי האָט קריטיש אַנאַליזירט פֿאַרשידענע טעאָריעס, װאָס שײך ייִדיש איז עס אַ צוגאָב־טײל פֿון דער פּױלישער קולטור? אַן אױטאָנאָמע קולטור? אַ מין גבֿית־עדות פֿון דער אומגעקומענער ייִדישער ציװיליזאַציע? צי אַן עקזאָטישער פֿענאָמען, װאָס האָט זיך צעבליט אױפֿן דאַרן פּױלישן באָדן? און כאָטש מען קאָן ניט קומען צו קײן באַשטימטן אױספֿיר, זײַנען די אַלע השׂגות װיכטיק צו פֿאַרשטײן די פֿילזײַטיקײט פֿון דער ייִדישער ליטעראַרישער קולטור. עס װאָלט געװען ניצלעך צו האָבן אַ זאַמלבוך, װאָס זאָל צונױפֿברענגען אָט די פֿאַרשידענע אױסטײַטשונגען און מעטאָדאָלאָגישע צוגאַנגען אין דער פֿאָרם פֿון אַ דיסקוסיע.

די רוסישע געזעלשאַפֿט, להיפּוך, האָט ניט קײן ייִדישע „דאגות‟. דער אָפֿיציעלער סאָװעטישער נוסח פֿון דער געשיכטע, װאָס באַטראַכט די צװײטע װעלט־מלחמה װי די „גרױסע פּאַטריאָטישע מלחמה‟ פֿונעם סאָװעטישן פֿאָלק קעגן דעם דײַטשישן פֿאַשיזם בלײַבט עד־היום קוראַנט. ייִדן פֿאַרנעמען דערין אַ זײַטיק אָרט װי אומשולדיקע קרבנות, בײַ גלײַך מיט אַנדערע פֿעלקער. װאָס שײך זײער עבֿר אונטער די צאַרן, איז דאָס אַ רײן אַקאַדעמישער ענין, בפֿרט אַז דער אַמאָליקער תּחום־המושבֿ איז פֿאַרבליבן כּמעט אין גאַנצן מחוץ די גרענעצן פֿון דער איצטיקער רוסישער פֿעדעראַציע. און על אחת כּמה וכּמה איז פּױלן שױן לאַנג אַ פֿרעמד לאַנד, מיט זײַנע אײגענע אײראָפּעיִשע פּראָבלעמען, װאָס זײַנען פֿרעמד דער רוסישער געזעלשאַפֿט.