ייִדיש פֿאַר ווײַטהאַלטער

Let's Learn Advanced Yiddish

Yehuda Blum

פֿון הערשל גלעזער

Published May 12, 2016, issue of May 27, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

„ר׳ משולם האָט געטראָגן מיט זיך איין קליין צעקנייטשט רענצל, געדיכט אַרומגעקלעפּט מיט קוויטלעך פֿון די צאָלאַמטן“. דאָ איז זייער וויכטיק דער פּרעפֿיקס „אַרומ־“ אינעם וואָרט „אַרומגעקלעפּט‟. פּונקט ווי „אַרומקלעפּן“ איז טײַטש „באַקלעפּן, באַדעקן אַרום און אַרום מיט עפּעס קלעפּיקס“, איז, למשל, „אַרומטאַפּן“ טײַטש „טאַפּן אַרום און אַרום, באַטאַפּן פֿון אַלע זײַטן“, ווי, למשל: „כּדאַי גוט אַרומצוטאַפּן דעם אַנאַנאַס, איידער דו קויפֿסט אים“.

„דעם גרויסן קופֿערט מיט די מעשענע רייפֿן האָט ער געהאַט אויפֿגעגעבן אויפֿן באַגאַזש“. דער אידיאָם „אויפֿגעבן אויפֿן באַגאַזש‟ מיינט דאָ פּראָסט־און־פּשוט checked baggage.

„די פֿרויען האָבן געהאַט מיט זיך אַ סך וואַליזעס, רענצלעך, פּעקלעך. עס איז נישט געווען גענוג אָרט אין דער קאַרעטע וווּ דאָס אַלץ אַהינצוטאָן“: There wasn’t enough room in the coach to put it all. „אַהינטאָן“ איז אַ סך בילדערישער ווי פּשוט „אַרײַנלייגן‟. מע קען אויך זאָגן: „כ׳ווייס נישט וווּ זיך אָהינצוטאָן“, וואָס איז טײַטש: איך קען זיך נישט געפֿינען קיין אָרט צווישן די מענטשן דאָ.

„לייבל … פֿורמאַן איז נישט געווען קיין שעמעוודיקער. פֿונדעסטוועגן איז ער רויט געוואָרן בײַם אָנבליק פֿון די געסט און האָט ווי פֿאַרלוירן דאָס לשון“. „פֿאַרלירן דאָס לשון‟ איז טײַטש: „ער האָט נישט געוווּסט וואָס צו זאָגן‟.

און פֿאַרקערט, „גיב לשון!“ הייסט: „נו, זאָג שוין אויס דעם סוד!‟

„אין די לעפּלעך פֿון די אויערן האָבן זיך געבאָמבלט לאַנגע אוירינגען מיט שוואַרצע שטיינדלעך, וואָס האָבן געציטערט ווי געגליווערטס“. דאָ באַשרײַבט ער וואָס מע רופֿט אויף ענגליש dangling earrings. דאָס וואָרט „באָמבלען זיך‟ קען מען אויך ניצן אינעם אויסדרוק: „מיר באָמבלט זיך אין קאָפּ“, וואָס איז טײַטש „עפּעס געדענק איך, אָבער כ׳בין נישט אין גאַנצן זיכער…‟

„געגליווערטס“ האָט אַ סך סינאָנימען: פּעצע, פֿיס, פֿיסנאָגע, דרעליע, פּעטשאַ און נאָך און נאָך; דאָס זענען די געקאָכטע קעלבערנע פֿיסלעך, ענלעך צו „דזשעלאָ‟, וואָס ציטערט טאַקע, אַז מע רירט עס אָן.

די פֿרויען — ר׳ משולמס דריט ווײַב מיט איר טאָכטער — דערזעען צום ערשטן מאָל וואַרשע, רופֿט זיך אָן ס׳ווײַב: „קיין עין־הרע אַ כּרך, האַ?“ אַ כּרך איז דאָך אָ גרויסע שטאָט; צי אָט די ייִדענע האָט באמת מורא פֿאַר אַן עין־הרע, צי דאָס איז בײַ איר געווען אַ קאָמפּלימענט פֿאַר דער שטאָט ווייס איך נישט, נאָר ס׳איז אַלץ איינס. אָט פֿלעג מײַן טאַטע ע״ה קיין מאָל נישט זאָגן אויף אַ קינד, אַז ס׳איז שיין, נאָר אַלע מאָל דווקא, אויף ענגליש, „אַ מיאוסקייט!“ כ׳ווייס, אַז אין אַן עין־הרע האָט ער נישט געגלייבט, נאָר פֿאָרט האָט ער גערעדט ווי ער וואָלט יאָ געגלייבט.