ליטעראַטור

זאַמלונג נײַע ייִדישע פֿאָרשונגען אין רוסלאַנד ווערט פּובליקירט

Volume of New Jewish Research in Russia is Published

פֿון יואל מאַטוועיעוו

דעם 17טן אַפּריל איז אין פּעטערבורג, רוסלאַנד, פֿאָרגעקומען אַן אינטערנאַציאָנאַלע קאָנפֿערענץ פֿון ייִדישע שטודיעס אין אָנדענק פֿון וולאַדימיר יאַקאָבסאָן, אַ וועלט־באַקאַנטער מומחה אין מיזרחדיקע שפּראַכן און קולטורן, וועלכער איז ניפֿטר געוואָרן מיט אַ יאָר צוריק.

אין שײַכות מיט דער קאָנפֿערענץ, אין וועלכער עס האָבן זיך באַטייליקט 48 פֿאָרטרעגער פֿון אַ ריי לענדער, האָט דער פּעטערבורגער „יודאַיִקע־אינסטיטוט‟ לעצטנס אַרויסגעגעבן די נײַע זאַמלונג אַרטיקלען אויף איבער 400 זײַטן, געווידמעט פֿאַרשיידנאַרטיקע טעמעס, פֿון אוראַלטע בבֿלישע דאָקומענטן און פּאָעטיק פֿונעם תּנ״כישן ספֿר־ישעיה, ביז אַקטועלע ענינים פֿונעם הײַנטיקן ייִדישן לעבן אין מיזרח־אייראָפּע און אַנדערע ראַיאָנען. אַ צאָל אַרטיקלען און פֿאָרטראָגן האָבן געהאַט אַ דירעקט שײַכות צו דער ייִדישער שפּראַך און קולטור.

אינעם באַנד דערציילן יוסף און יהודית זיסלין וועגן זייער טאַטן, מאיר זיסלין (1916־2003), אַ באַקאַנטער סאָוועטישער פֿאָרשער פֿון העברעיִש, וועלכער האָט פֿאַרענדיקט אַ העברעיִש־שפּראַכיקע גימנאַזיע אין דווינסק, לעטלאַנד, און האָט פֿון קינדווײַז אָן גוט געקענט לשון־קודש.

אין די 1920ער און 1930ער יאָרן האָט זיסלין זיך באַטייליקט אין דער לינק־געשטימטער ציוניסטישער באַוועגונג „השומר הצעיר‟ און האָט זיך געקליבן אַוועקצופֿאָרן קיין פּאַלעסטינע. למעשׂה, איז ער אָבער געבליבן אינעם ראַטן־פֿאַרבאַנד און אינעם יאָר 1948 פֿאַרטיידיקט אינעם מאָסקווער מלוכישן אוניווערסיטעט אַ דיפּלאָם, געווידמער דער העברעיִשער פּרעסע פֿון דער דעמאָלטיקער מאַנדאַט־פּאַלעסטינע. אינעם יאָר 1990 איז אין מאָסקווע פּובליקירט געוואָרן זײַן אַקאַדעמישע אויסגאַבע פֿונעם קראָיִשן דיקדוק־ספֿר „מאור עין‟, אַ רעזולטאַט פֿון 20 יאָר פֿאָרשונגען.

אין דער זעלבער צײַט, איז זיסלין געווען אַ ייִדישיסט. די רײַכסטע ייִדישע שיכטן אין דווינסק האָבן גערעדט אויף דײַטש און האָבן זיך אינטערעסירט בלויז מיט דער „הויכער‟ דײַטשישער קולטור. אַזוי ווי אין אַנדערע מיזרח־אייראָפּעיִשע שטעט, האָט צווישן די אָרטיקע העברעיִסטן און ייִדישיסטן געברענט אַ שאַרף מחלוקת. מאיר זיסלין איז אָבער דערצויגן געוואָרן אין אַ זעלטענער סבֿיבֿה, וווּ די ליבשאַפֿט צום פּשוטן מאַמע־לשון פֿונעם פֿאָלק האָט נישט געשטערט דעם אינטערעס צו וועלטלעכע לשון־קודשדיקע פֿאָרשונגען.

אין אַ צווייטן אַרטיקל אין דעם באַנד, דערציילט דער פּעטערבורגער פֿאָרשער מאַראַט יונוסאָוו וועגן די באַרימטע נסיעות פֿונעם ייִדיש־שפּאַנישן סוחר בנימין פֿון טודעלע, וועלכער האָט אינעם 12טן יאָרהונדערט באַזוכט די סירישע שטאָט פּאַלמירע און האָט עס געשילדערט אין זײַנע רײַזע־נאָטיצן. אינעם יאָר 1678 האָט אַ גרופּע בריטישע סוחרים געפּרוּווט זיך צו דערקלײַבן ביז דער דאָזיקער לעגענדאַרער שטאָט. צוליב גרויסע סכּנות, האָבן זיי זיך אָבער אומגעקערט קיין אייראָפּע. דער ייִדישער לייענער איז אָבער שוין געווען באַקאַנט מיט פּאַלמיטע לויט „מסעות בנימין‟; דער ספֿר איז אַרויס אין 1543 און איז איבערגעזעצט געוואָרן אויף ייִדיש.

די פּעטערבורגער פֿאָרשערין סאָפֿיאַ כאַזדאַן דערציילט וועגן די ספּעציפֿישע שריפֿטן פֿון די ייִדישע אינקונאַבולעס — די פֿריִיִקסטע געדרוקטע ביכער, וועלכער האָבן פֿאַרלייגט דעם יסוד פֿונעם באַקאַנטן כּתבֿ־רש״י און דעם אַשכּנזישן „ווײַבערטײַטש‟, דעם כּתבֿ פֿון די אַמאָליקע „צאינה־וראינהס‟ און אַנדערע קלאַסישע אַלט־ייִדישע ביכער. דער „ווײַבערטײַטש‟ שטאַמט פֿונעם אַשכּנזישן האַנטשריפֿטלעכן אַלף־בית; די ערשטע דרוקער האָבן נאָכגעמאַכט דעם סטיל פֿון כּתבֿ־ידן.

וועראַ קנאָרינג, אַ באַקאַנטער פּעטערבורגער ייִדיש־קענערין, דערציילט וועגן דעם דרײַ־שפּראַכיקן כאַראַקטער פֿון די רוסלענדישע משׂכּילישע ביכער. ווי שמעון דובנאָוו האָט באַמערקט, האָט צווישן די משׂכּילים געהערשט אַ „פֿאַטאַלע דרײַ־שפּראַכיקייט‟; די מלוכישע שפּראַך פֿונעם לאַנד איז געווען רוסיש, אָבער ס׳רובֿ ייִדן האָבן גערעדט אויף ייִדיש און אַ טייל פֿון זיי האָבן געמיינט, אַז ערנסטע ביכער מוז מען שרײַבן אויף לשון־קודש. אַזוי צי אַזוי, האָט דער שפּראַכלעכער מישמאַש משפּיע געווען אויף מענדעלע מוכר־ספֿרים אַיבערצוגיין פֿון העברעיִש אויף ייִדיש.

דער פּעטערבורגער ייִדישער פּאָעט און פּראָפֿעסיאָנעלער איבערזעצער ישׂראל נעקראַסאָוו, וועלכער האָט נישט לאַנד צוריק אַרויסגעגעבן זײַן פּאָעטישע זאַמלונג, איז אויפֿגעטראָטן מיט אַ פֿאָרטראָג וועגן יצחק באַשעוויסעס דערציילונג „אַן ערבֿ־חנוכּה אין וואַרשע‟, וועלכע איז פֿאַרעפֿנטלעכט געוואָרן ווי אַ המשך אין פֿיר נומערן פֿונעם „פֿאָרווערטס‟ אין די יאָרן 1975 און 1976. דאָס ווערק, וואָס טראָגט בפֿירוש אַן אויטאָביאָגראַפֿישן כאַראַקטער, האָט דער גרויסער שרײַבער פֿאַרעפֿנטלעכט טאַקע לכּבֿוד חנוכּה. אין פֿאַרגלײַך מיט אַנדערע אויסגעטראַכטע מעשׂיות פֿונעם זעלבן מחבר, דערמעגלעכט זײַן חנוכּה־דערציילונג אַרײַנצוקוקן אין דער אינערלעכער אין דרויסנדיקער וועלט פֿונעם קליינעם יצחק זינגער, וועלכער איז שפּעטער באַרימט געוואָרן איבער דער וועלט אונטערן פּסעוודאָנים באַשעוויס.

אירינאַ לאַפּינאַ, אַ היסטאָרישע פֿאָרשערין פֿונעם פּעטערבורגער פּעדאַגאָגישן אוניווערסיטעט אויפֿן נאָמען פֿון גערצען, דערציילט וועגן דער טעטיקייט פֿון זרח גרינבערג, דער פֿאָלקס־קאָמיסאַר פֿונעם פּעטראָגראַדער בילדונג־ראַיאָן, וועלכער האָט געשטעלט אַ טראָפּ אויף דער ייִדישער שפּראַך. ווי ס׳איז באַקאַנט, האָט פּעטערבורג פֿון 1914 ביז 1924 געהייסן פּעטראָגראַד.

אויף דער קאָנפֿערענץ האָבן אַ צאָל אַנדערע באַטייליקטע אין דער קאָנפֿערענץ אויך דערמאָנט פֿאַרשיידענע ענינים, וואָס האָבן צו טאָן מיט דער מוזיקאַלישער און ליטעראַרישער שעפֿערישקייט אויף דער ייִדישער שפּראַך. אַחוץ אַ גאַנצער ריי אָרטיקע פֿאָרשער, זענען אויפֿגעטראָטן פּראָמינענטע וויסנשאַפֿטלער פֿון אַ צאָל אַנדערע לענדער, אַרײַנגערעכנט פּוילן, בולגאַריע און גרוזיע. נאָכן אַרײַנפֿיר פֿון דמיטרי עליאַשעוויטש, דער רעקטאָר פֿונעם פּעטערבורגער „יודאַיִקע־אינסטיטוט‟, האָט די קאָנפֿערענץ זיך אָנגעהויבן מיט וולאַדימיר יעמעליאַנאָווס לעקציע וועגן יאַקאָבסאָן.

וולאַדימיר יאַקאָבסאָן איז געבוירן געוואָרן אין 1930, אין דער שאַכטיאָרישער מיזרח־אוקראַיִנישער שטאָט לוגאַנסק, איצט טרויעריק באַקאַנט ווי איינער פֿון די צענטערס פֿונעם באַוואָפֿנטן קאָנפֿליקט צווישן אוקראַיִנע און די פּראָ־רוסישע סעפּאַראַטיסטן. אין סטאַלינס תּקופֿה האָט ער געליטן פֿון אַנטיסעמיטישע רדיפֿות. שפּעטער, אינעם יאָר 1967, האָט ער פֿאַרטיידיקט זײַן קאַנדידאַט־דיסערטאַציע וועגן די געזעצן און געזעלשאַפֿט אין דער נײַ־אַסירישער אימפּעריע. אינעם יאָר 1988 האָט ער פֿאַרטיידיקט זײַן דאָקטאָר־דיסערטאַציע און איז געוואָרן באַקאַנט ווי אַ פֿירנדיקער סאָוועטישער ספּעציאַליסט אין פֿלעקל־שריפֿטלעכע דאָקומענטן. ווי אַ מומחה אין אַקאַדיש און שומעריש, האָט ער אויך גוט געקענט לשון־קודש. אינעם שפּעטערדיקן פּעריאָד פֿון זײַן לעבן, האָט ער כּסדר געפֿירט לעקציעס אינעם פּעטערבורגער „יודאַיִקע־אינסטיטוט‟ און אַנדערע ייִדישע בילדונג־אָרגאַניזאַציעס.

די פֿאַרגאַנגענע קאָנפֿערענץ ווײַזט, אַז אינעם הײַנטיקן רוסלאַנד בליט אַן אַנטוויקלטע נעץ פֿון ייִדישע שטודיעס, וועלכע שטאַמט, אין אַ ממשותדיקער מאָס, פֿונעם ראַטן־פֿאַרבאַנד. להיפּוך צום פֿאַרשפּרייטן מערבֿדיקן סטערעאָטיפּ און נישט געקוקט אויף די אַנטיסעמיטישע חשדים און רדיפֿות, האָבן אַ צאָל פּראָמינענטע סאָוועטישע וויסנשאַפֿטלער כּסדר געפֿאָרשט אַלטע כּתבֿ־ידן און אַנדערע ייִדישע ענינים. אַ טייל פֿון זיי האָבן פּובליקירט די רעזולטאַטן פֿון זייערע פֿאָרשונגען אויף ייִדיש אינעם זשורנאַל „סאָוועטיש היימלאַנד‟.

אַפֿילו אַזעלכע אָרגאַניזאַציעס מיט אַ פֿינצטערער רעפּוטאַציע, ווי די אַמאָליקע „יעווסעקציע‟, האָט זיך פֿאָרט פֿאַרנומען אינעם פֿריִיִקן ראַטן־פֿאַרבאַנד מיט וויכטיקער שעפֿערישער טעטיקייט. עס ווילט זיך האָפֿן, אַז די ווײַטערדיקע פֿאָרשונגען וועלן העלפֿן וואַרפֿן אַ שײַן אויף די פֿאַרגעסענע און ווייניק באַוווּסטע אַספּעקטן פֿונעם אָפֿיציעלן און אומאָפֿיציעלן ייִדישן לעבן במשך פֿון דער סאָוועטישער תּקופֿה.