אַ לויב פֿאַר די נישט־ייִדישע ייִדישיסטן

In Praise of Non-Jewish Yiddishists

Yehuda Blum

פֿון שׂרה־רחל שעכטער

Published May 18, 2016, issue of May 27, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

דאָראָטעאַ איז נישט געווען די איינציקע פֿון אַזאַ שניט. שיין בייקער, אים צו לאַנגע יאָר, שטאַמט פֿון אַ פּראָטעסטאַנטישער משפּחה אין קענזעס־סיטי, מיזורי, אָבער האָט זיך אויסגעלערנט אַזוי גוט ייִדיש, אַז ס׳איז גרינג צו פֿאַרגעסן, אַז ער איז נישט פֿון אונדזערע אַחינו בני־ישׂראל. ווען ער טרעט אויף פֿאַר אַ ייִדיש־רעדנדיקן עולם און רעציטירט, מיט אַקטיאָרישן טאַלאַנט, אַ דערציילונג פֿון שלום־עליכם אָדער אַ פֿעליעטאָן פֿון משה נאַדיר, דערמאָנט עס מיך ממש אין די פּלאַטעס פֿונעם אויסערגעוויינטלעכן רעציטאַטאָר הערץ גראָסבאַרד, וואָס איך פֿלעג קינדווײַז הערן אויפֿן פֿאָנאָגראַף.

כ׳האָב שוין עטלעכע מאָל געקלערט, פֿאַר וואָס זענען הײַנט נישטאָ מער קיין רעציטאַטאָרן פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור? מײַן השערה: כּדי דאָס צו טאָן, דאַרף מען זײַן פֿעיִק סײַ בײַם שפּילן טעאַטער, סײַ בײַם לייענען אַ טעקסט מיט ייִדישע אותיות. צום באַדויערן, שרײַבן הײַנט אַ סך מער ייִדיש־קענער מיט לאַטײַנישע איידער מיט ייִדישע אותיות, בפֿרט אויף דער אינטערנעץ, איז זיי במילא געוואָרן שווערער איבערצולייענען אַ ייִדישן טעקסט.

פּונקט ווי דאָראָטעאַ האָט אָנגעהאַלטן אַ נאָענטע פֿאַרבינדונג מיט די ייִדישע שרײַבער פֿונעם עלטערן דור, האָט שיין זיך אָפּגעגעבן מיט די „פּענסיאָנירטע‟ ייִדישע אַקטריסעס — לובאַ קאַדיסאָן, מינאַ בערן און שפֿרה לערער. ער זאָגט אַליין, אַז זײַן פֿרײַנדשאַפֿט מיט די אַמאָליקע שטערנס פֿון ייִדישן טעאַטער האָט נאָך מער פֿאַרשטאַרקט זײַן איבערגעגעבנקייט צו דער ייִדישער שפּראַך און קולטור.

דער ברען בײַ דאָראָטעאַ געווע און שיין בייקער זיך אויסצולעבן אויף ייִדיש (נישט געקוקט אויף די ניין־זאָגער, וואָס זאָגן, אַז „ייִדיש שטאַרבט‟) איז אַן אינספּיראַציע פֿאַר אונדז אַלעמען. אפֿשר וואָלט מען אַפֿילו געקענט שאַפֿן אַ פּאַסיקן ערן־טיטל פֿאַר יענע נישט־ייִדן, וואָס ווידמען זייער לעבן דער ייִדישער שפּראַך און קולטור.

מיר האָבן שוין, למשל, אַ שיינעם טערמין פֿאַר די נישט־ייִדן, וואָס האָבן געראַטעוועט ייִדן בעתן חורבן: „חסידי אומות העולם‟, די גוטע מענטשן פֿון די נישט־ייִדישע פֿעלקער. הגם גאָרנישט קען זיך פֿאַרגלײַכן מיטן אײַנשטעלן זיך דאָס לעבן צו ראַטעווען אַ צווייטן מענטשן, איז פֿאָרט דאָ אַ געוויסער חסד ווען איינער גיט זיך איבער דעם ראַטעווען אַ שפּראַך און קולטור פֿון אונטערגאַנג. לאָמיר באַצייכענען דאָראָטעאַ גרעווע, און אַנדערע ווי זי, מיטן ערן־טיטל „ייִדישיסטן פֿון די אומות העולם‟. זאָלן זיי דינען ווי אַ מוסטער פֿאַר יענע ייִדן, וואָס ווײַזן אַרויס קנאַפּע אינטערעס, אָדער וואָס שעמען זיך אַפֿילו, מיטן אוצר אין אונדזער גאָרטן.