די איגנאָרירטע, פֿאַרגעסענע ווערטער

Words, Neglected and Forgotten

Yehuda Blum

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published May 20, 2016, issue of May 27, 2016.

איר קענט זיך גאָרנישט פֿאָרשטעלן וויפֿל מענטשן קלינגען מיר אָן כּמעט טעגלעך אויסצוגעפֿינען וואָס מיינט דאָס ייִדיש וואָרט, אָדער אַ בינטל ווערטער און זאַצן פֿון אַ ווערק וואָס זיי קענען נישט געפֿינען זייער טײַטש אין די פֿאַרעלטערטע, סײַ אין די אַלטע און סײַ אין די נײַע ייִדיש־ענגלישע ווערטערביכער.

וואָס איז די צרה? די צרה איז דאָס וואָס די ערשטע ווערטערביכער זײַנען שוין גוט פֿאַרעלטערט, ווי אַלעקסאַנדער האַרקאַוויס ייִדיש־ענגליש־העברעיִשער ווערטערבוך, צווייטע אויסגאַבע, איבערגעדרוקט אין 1922. איז עס טאַקע אַ ווויל און גוט ווערטערבוך, נאָר הײַנטיקע ייִדיש־לערנער נייטיקן זיך אויך אין אַ באַנײַטן נוסח פֿונעם ענגליש־ייִדיש־העברעיִשן ווערטערבוך.

אוריאל (אַ טרוקענער ליטוואַק) ווײַנרײַכס ייִדיש־ענגליש־ענגליש־ייִדיש ווערטערבוך האָט קורסירט ביז אַהער, אָבער עס פֿאַרמאָגט אַ חסרון: מע קען נישט געפֿינען אין זיי פּשוטע ייִדישע פֿאָלקס־ווערטער. זײַן ווערטערבוך באַשטייט סײַ פֿון אַ באַגרענעצטן ייִדישן וואָקאַבולאַר, סײַ פֿון נישט געשטויגן־נישט געפֿלויגענע ווערטער צווישן זיי, די נײַ־געשאַפֿענע ווערטער ווי:

ווידערצן (revolt, nauseate, bore)

קריקאָנלאָדלעך (rechargeable)

דער אומגליק מיט אוריאל ווײַנרײַכס ווערטערבוך איז געווען וואָס ער איז יונג געשטאָרבן און דאָס ווערטערבוך איז אַרײַנגעפֿאַלן אין נישט-קאָמפּעטענטע הענט. עס האָבן דערין געפֿעלט ווערטער מיט וועלכע דאָס פֿאָלק האָט זיך באַנוצט, נישט נאָר אין ליטע, נאָר אויך אין פּוילן, גאַליציע, אוקראַיִנע און רומעניע.

דעריבער ווען איך האָב געלייענוט יאַנקל יאַקירס ווערק (אַ בעסאַראַבער), האָב איך געמאַכט אַ רשימה פֿון 41 ווערטער, וואָס איך האָב אַרומגעזוכט ווי מיט ליכט צווישן די ווערטערביכער און נישט געפֿונען. בין איך אָנגעקומען צו אַ בעסאַראַבער ייִד, וועלכער האָט עס מיר אַלץ אויפֿגעקלערט, צווישן זיי: פּאָדווירע, וואָלאָנטשען, קוליערן, א.א.וו.

אָדער אַבֿרהם קאַרפּינאָוויטשעס שריפֿטן (אַ וואַרעמער ליטוואַק) האָב איך אַרומגעזוכט כּמעט אַ הונדערט ווערטער, ביז אַ ליטוואַק האָט עס מיר אויפֿגעקלערט, צווישן זיי:

בוק (אַ מין האָלץ) אָדער דעם זאַץ: אין טעליאַטניק וואַקסן קליאָנען (אַ געזעגטן בוים)…