דאָס שאַפֿן אַ קאָלעקטיוון זכּרון אין ווילנע

Creating a Collective Memory in Vilna

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published June 19, 2016, issue of June 25, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

ביז דער רוסישער רעװאָלוציע, האַלט שאַליט, „די ליטװישע ייִדן, אַזױ װי די איבעריקע ייִדן אין רוסלאַנד, האָבן תּמיד געשטרעבט צו גלײַך־ און פֿולבאַרעכטיקונג, װײַל זײ זײַנען געװען פֿאַרבונדן מיט דער גרױסער רוסלאַנד דורך טױזנטער פֿעדים און בלײַבנדיק אַלע מאָל שטאַרק קעגן דער רוסישער רעגירונג; זײַנען זײ תּמיד געװען, ניט קוקנדיק אױף די פֿאַרפֿאָלגונגען, פֿאַר דער גאַנצקײט און שטאַרקײט פֿון דער רוסלענדישער מלוכה. אַזאַ לאָקאַלער פּאַטריאָטיזם, װי דאָס איז אַלע מאָל געװען בולט קענטיק בײַ די ליטװינער, בעלאָרוסן און פּאָליאַקן, איז בײַ די ליטװישע ייִדן קײן מאָל ניט געװען.‟ די מלחמה האָט די ליטװישע ייִדן „אַ שטופּ געגעבן […] צו געבן אַ קלער װעגן דעם קומעדיקן גורל פֿון ליטע‟. אינעם נײַעם פּאָליטישן מצבֿ האָט דער באַגריף פֿון דער קולטורעל־נאַציאָנאַלער אױטאָנאָמיע באַקומען אַ גרױסן חשיבֿות. ייִדן האָבן געדאַרפֿט דערװײַזן צו זײערע שכנים אַז זײ זײַנען „הײמישע בירגער‟ אינעם לאַנד בײַגלײַך מיט די ליטװינער, בעלאָרוסן און פּאָליאַקן.

דער „פּנקס‟, דער „װילנער זאַמלבוך‟, די פֿילצאָליקע צײַטשריפֿטן און זכרונות האָבן געשאַפֿן אַ פּרטימדיק בילד פֿונעם ייִדישן לעבן בעת און נאָך דער מלחמה. בסך־הכּל האָט זיך די מאַכט אין װילנע געביטן נײַן מאָל אין משך פֿון אַכט יאָר צװישן 1914 און 1922. יעדעס מאָל האָבן די פֿאָרשטײער פֿון דער ייִדישער קהילה געדאַרפֿט פֿאַרטײדיקן אינטערעסן פֿון זײער באַפֿעלקערונג קעגן כּלערלײ מינים דיסקרימינאַציע און אומיושר. צום סוף פֿון דער מלחמה זײַנען די װילנער ייִדן געװען שטאַרק פֿאַראָרעמט און דעפּרימירט. און ניט געקוקט אױף דעם, דערקלערן די מחברים פֿון „פּנקס‟, האָבן אָט די אַלע פּורעניות פֿאַרשטאַרקט דעם נאַציאָנאַלן באַװוּסטזײַן פֿון די ייִדישע מאַסן.

די דאָזיקע אױסטײַטשונג פֿון דער מלחמה האָט דערמעגלעכט דער װילנער ייִדישער אינטעליגענץ פֿאָרצושטעלן זיך װי די מדריכים, װאָס האָבן אַרױסגעפֿירט דעם װילנער ייִדנטום אױף אַ נײַעם מאָדערנעם דרך. זײ האָבן זיך שטאָלצירט מיט דעם היסטאָרישן עבֿר פֿונעם אַלטן „ירושלים ד׳ליטא‟, אָבער אַלײן האָבן זײ געהאַט אַ קנאַפּן אינטערעס אין אָפּהיטן דעם אַלטן פֿרומען לעבנסשטײגער. זײער השׂגה פֿון ייִדישקײט איז געװען מאָדערן און װעלטלעך, ניט רעליגיעז און טראַדיציאָנעל. און אַ דאַנק זײערע באַמיִונגען האָט זיך װילנע קונה־שם געװען װי אַ צענטער פֿון דער מאָדערנער ייִדישער גלות־קולטטור צװישן בײדע װעלט־מלחמות.