אַ ייִדיש לעבן צװישן טעראָר און פּאָליצײ

A Jewish Life between Terror and Police

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published July 17, 2016, issue of July 27, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

אַזעף האָט פֿאַרמאָגט אַ „שׂכל פֿון אַ שאַכמאַט־שפּילער‟ און אַן „אינסטינקט פֿון אַ חיה‟, שרײַבט שובינסקי. די דאָזיקע קאָמבינאַציע האָט אים דערמעגלעכט דורכצופֿירן סאַמע ריזיקאַלע אָפּעראַציעס און פֿירן פֿאַר דער נאָז סײַ זײַנע חבֿרים רעװאָלוציאָנערן און סײַ די פּאָליצײ. ער האָט ליב געהאַט געלט און כּלערלײ גוטע זאַכן, אָבער ניט דאָס איז געװען זײַן הױפּט־מאָטיװ. מסתּמא האָט ער הנאה געהאַט פֿון דער מאַכט, װאָס ער, אַ באַשײדענער ייִדישער אינזשעניר, האָט פֿאַרמאָגט איבערן גורל פֿון דער רוסישער אימפּעריע. ער האָט געהאַט די מעגלעכקייט צו הרגענען אַ מיניסטער אָדער גענעראַל, אַפֿילו דעם צער גופֿא, און האָט אױך געקאָנט מסרן אַ חשובֿן רעװאָלוציאָנער און שיקן אים צו דער תּליה.

אַזעף איז געװען אַ גוטער פֿרײַנד מיט גריגאָרי (הערש־יצחק) גרשוני, דעם אָנפֿירער פֿונעם טעראָריסטישן צװײַג פֿון דער פּאַרטײ פֿון סאָציאַליסטן־רעװאָלוציאָנערן. אַזעף האָט אים ניט געמסרט, צי צוליב סימפּאַטיע צי צוליב פּראַקטישער טעמים. אױף אַזאַ אופֿן האָט אַזעף באַקומען גרשוניס פֿולן צוטרױ, װאָס האָט פֿאַרפֿעסטיקט זײַן רעפּוטאַציע צװישן דער אָנפֿירערשאַפֿט פֿון דער פּאַרטײ.

אַזעפֿס פּערזענלעכע פּאָליטישע אָנזיכטן זײַנען געװען געמישטע, האַלט שובינסקי. מען האָט אים גערופֿן אַ „ליבעראַל מיט טעראָר‟. אַזעף האָט ניט געגלייבט, אַז די פֿאָלקסמאַסן זײַנען פֿעיִק צו מאַכן אַ רעװאָלוציע. דערפֿאַר האָט ער געהאַלטן פֿון טעראָר װי דער אײנציקער פּראַקטישער מיטל צו דערגרײכן ראַדיקאַלע פּאָליטישע צװעקן. זײַן השׂגה פֿונעם קומעדיקן פּאָליטישן סדר איז אָבער געװען גאַנץ ליבעראַל. שובינסקי האַלט, אַז דער קעשענעװער פּאָגראָם פֿון 1903 האָט געמאַכט אַ שטאַרקן רושם אױף אַזעפֿן, און האָט אים דערמוטיקט צו אָרגאַניזירן דעם מאָרד פֿונעם אינערן־מיניסטער וויאַטשעסלאַוו פּלעװע, װעמען מען האָט געהאַלטן פֿאַר שולדיק אין אָרגאַניזירן דעם פּאָגראָם. דערבײַ האָט זיך אַזעפֿן אײַנגעגעבן פֿאָרצושטעלן די גאַנצע זאַך אַזױ, אַז די פּאָליצײ האָט אים ניט חושד געװען. מען האָט אים אַפֿילו געהעכערט דאָס געהאַלט.

אַזעפֿס מיטצײַטלער האָבן געהאַלטן, אַז ער איז זײער אַ קלוגער, אָבער אױך אַ פּאַסקודנער מענטש. זײַן טאָפּלטע שפּיל איז געקומען צום סוף אין 1909, און ער איז פֿאַרשװוּנדן געװאָרן פֿונעם פּאָליטישן האָריזאָנט. נאָכן אױסבראָך פֿון דער ערשטער װעלט־מלחמה איז ער אַרעסטירט געװאָרן אין דײַטשלאַנד און פֿאַרבראַכט עטלעכע יאָר אין דער בערלינער תּפֿיסה מאָאַביט. דעמאָלט איז ער שױן געװען אַ געבראָכענער מענטש. שובינסקי שילדערט ניט נאָר אַ טיפֿן פּסיכאָלאָגישן פּאָרטרעט פֿון אָט דער מערקװירדיקער פּערזענלעכקײט, אָבער שאַפֿט אַ ברײטן קולטורעל־היסטאָרישן הינטערגרונט. אַזעף איז געװען אַ פּראָדוקט פֿון דער מערקװירדיקער תּקופֿה װאָס האָט קאָמבינירט די ייִדישע עמאַנציפּאַציע, דעם מלוכישן אַנטיסעמיטיזם און די ראַדיקאַלע רעװאָלוציאָנערע באַװעגונג. אין דעם זין בלײַבט זײַן לעבנס־געשיכטע אַקטועל פֿאַר אונדזער צײַט, װען טעראָר װערט שוין ווידער אַ טײל פֿון דער פּאָליטישער לאַנדשאַפֿט.