קונסט און קולטור

דאָס מוסטערקינד פֿון דער אינטערנעץ — אַהרון שוואַרץ

The Internet's Own Boy: The Story of Aaron Swartz

פֿון עדי מהלאל

ווייניק מענטשן אין דער קאָמפּיוטער־וועלט ווייסן נישט דעם נאָמען אַהרון שוואַרץ.

דער ייִדישער בחור פֿון שיקאַגע האָט זיך יונגערהייט באַרימט געמאַכט ווי אַ קאָמפּיוטער־עילוי אויף דער מדרגה פֿון אַ ביל גייטס, אָדער אַ מאַרק צוקערבערג — און דערנאָך פּלוצלינג זיך גענומען דאָס לעבן. אַ סך מענטשן האַלטן, אַז די פּאָליציייִשע אויספֿאָרשונגען קעגן דעם יונגן בחור האָבן אים דערפֿירט צו אַזאַ טראַגישן סוף.

אינעם דאָקומענטאַר־פֿילם, „דאָס מוסטערקינד פֿון דער אינטערנעץ: די געשיכטע פֿון אַהרון שוואַרץ‟ (The Internet’s Own Boy: The Story of Aaron Swartz), דערציילט אַהרונס טאַטע, אַז װען דאָס קינד איז געװען בלויז דרײַ יאָר אַלט, האָבן ער און די מאַמע זיך געחידושט: ווי קען זײַן, אַז דאָס ייִנגל קען שוין לייענען? מע זעט ווי אַהרון לייענט טאַקע פֿאָר פֿונעם בוך „מײַן משפּחה סדר‟ (My Family Seder): „די סדר־נאַכט איז אַנדערש פֿון אַלע אַנדערע נעכט…‟

אָבער אין פֿאַרגלײַך מיט גייטס און צוקערבערג, האָט שוואַרץ נישט אַרויסגעוויזן קיין אינטערעס צו פֿאַרדינען געלט און ווערן רײַך פֿון זײַנע אויסערגעוויינטלעכע פֿעיִקייטן און טאַלאַנטן. פֿון אָנהייב אָן האָט ער דווקא געוואָלט אויסניצן זײַנע פֿעיִקייטן לטובֿת דעם כּלל, און איז געוואָרן אַ הויפּט־פֿיגור אין די געזעלשאַפֿטלעכע און פּאָליטישע קאַמפֿן, וואָס שייך דעם פֿרײַען באַנוץ פֿון דער אינטערנעץ און לטובֿת דעם מאַכן צוטריטלעך די גאַנצע אינפֿאָרמאַציע אויף דער אינטערנעץ.

דער דאָקומענטאַר וועגן זײַן לעבן דערציילט די געשיכטע פֿון אַ פּורץ־גדר, אַ פֿאַרברענטער אַקטיוויסט, וואָס ווידמעט זײַן לעבן צו פֿאַרווירקלעכן זײַנע אידעאַלן. דער פֿילם הייבט זיך אָן מיט די ווערטער פֿונעם פֿילאָסאָף הענרי דייוויד טאָראָ: „עס זענען פֿאַראַן אומיושרדיקע געזעצן; זאָלן מיר זיי פּשוט פֿאָלגן? זאָלן מיר זיך באַמיִען זיי אויסצובעסערן, און זיי פֿאָלגן ביז מיר האָבן זיי אויסגעבעסערט? אָדער זאָלן מיר זיי תּיכּף עובֿר זײַן?‟

אַהרון איז געבוירן געוואָרן אין שיקאַגע אין 1986, בײַ אַ טאַטן וואָס אַרבעט אין קאָמפּיוטערײַ. דאָס קינד האָט זיך אַליין אויסגעלערנט צו פּראָגראַמירן און שוין געמאַכט אַ שם פֿאַר זיך אין די פּראָגראַמיסטן־קהילות, באַטייליקנדיק זיך אויף זייערע קאָנפֿערענצן און איניציאַטיוון.

דער ענין דרוקרעכט, אַ סוגיא וואָס איז געוואָרן אַלץ מער שײך אין דער אינטערנעץ־תּקופֿה, איז אַ זאַך, וואָס האָט שװאַרצן תּמיד זייער פֿאַראינטערעסירט. און אָט אין דעם האָט ער אַרײַנגעטאָן אַלע כּוחות: קעגנשטעלן זיך דער מאַכט וואָס באַגרענעצט דעם פֿרײַען שטראָם פֿון אינפֿאָרמאַציע.

צוזאַמען מיט אַ האַרוואַרד־פּראָפֿעסאָר, האָט ער אין 2002 געשאַפֿן אַן אַלטערנאַטיוו צום טראַדיציאָנעלן דרוקרעכט־געזעץ, „אַלע רעכט רעזערווירט‟, און אַז דאָס זאָל הייסן „טייל רעכט רעזערווירט‟ (Creative Common License), באַצייכנט מיט אַ CC אַנשטאָט בלויז אַ C.

ער האָט אָנטייל גענומען אינעם פּראָטעזשירן די פֿרײַע ענציקלאָפּעדיע „וויקיפּעדיע‟, דורכן אָנשרײַבן דאָרט אַ סך פֿון די איינסן. אין 2012 איז ער געװען איינער פֿון די אָנפֿירערס אין דער קאַמפּאַניע קעגן דעם SOPA געזעץ, וואָס האָט געוואָלט באַגרענעצן די פֿרײַהייט פֿונעם אויסגעבן אינפֿאָרמאַציע װעגן די אינטערנעץ־באַניצער צו אַנדערע מענטשן און פֿירמעס, לטובֿת די פּראָפֿיטן פֿון די גרויסע קאָרפּאָראַציעס; געווען טעטיק אין דער „אָפֿענער ביבליאָטעק‟; און אין נאָך אַ סך אַנדערע פּראָיעקטן.

שוואַרץ האָט געשעפּט אינספּיראַציע פֿון טים בערנערס־לי, דער וואָס האָט אין 1989־1990 אויסגעטראַכט דעם טערמין „דאָס וועלט־געוועב‟ (World Wide Web). נאָר אַדאַנק בערנערס־ליס באַשלוס צו לאָזן זײַן דערפֿינדונג זײַן פֿרײַ און צוטריטלעך איז הײַנט מעגלעך פֿאַר יעדן איינעם צו בלעטערן די אינטערנעץ. אָבער אַ סך באַגרענעצונגען זענען נאָך אַלץ פֿאַראַן, דורך דעם וואָס די אַזוי־גערופֿענע „טויער־היטער‟, ווי Google און אַקאַדעמישע אַרכיוון, שטערן די אָפֿענע פֿאַרשפּרייטונג פֿון אינפֿאָרמאַציע.

ווי עס האָט זאָגט אינעם פֿילם ברוסטער קאַלע, דער פֿאַרלייגער פֿון דעם „אינטערנעץ־אַרכיוו‟: „אַהרון האָט געשטרעבט צו פֿאַרזיכערן, אַז דער רשות-הרבים זאָל זײַן צוטריטלעך צום ברייטן עולם.‟

עס קלינגט מאָדנע אָבער אַ סך אינפֿאָרמאַציע וואָס באַלאַנגט טעאָרעטיש צום רשות־הרבים, איז למעשׂה פֿאַרמאַכט דורך דער רעגירונג אָדער קאָרפּאָראַציעס. ער האָט געקעמפֿט קעגן דעם וואָס PACER (עלעקטראָנישער צוטריט צו געריכט־דאָקומענטן) פֿאָדערט געלט בײַ די באַניצער, ווײַל PACER האָט טאַקע פּראָפֿיטירט פֿונעם פֿאַרקויפֿן יורידישע דאָקומענטן. דערצו איז אַהרון געווען טעטיק אינעם קאַמף קעגן JSTOR — אַ דיגיטאַלישע ביבליאָטעק פֿון אַקאַדעמישע זשורנאַלן, ביכער און ערשטיקע מקורים, וואָס רעכנט געלט און פּראָפֿיטירט פֿון דער באַדינונג.

די מלוכישע אָרגאַנען האָבן, בשותּפֿות מיט JSTOR, אָנגעקלאָגט שוואַרץ אין געריכט, הגם דעם גאַנצן ענין וואָלט מען געקאָנט אויסגלײַכן אָן אַ געריכט; פּשוט בײַם אוניװערסיטעט MIT, וווּ אַהרון האָט שטודירט. דער פֿינאַנציעלער עול פֿונעם געריכט־פּראָצעס, און די רדיפֿה־קאַמפּאַניע מצד דער מלוכה, האָבן אים שטאַרק דעפּרימירט, און אין יאַנואַ 2013 האָט דער 26־יאָריקער בחור זיך גענומען דאָס לעבן.

דער פֿילם וועגן אים איז שטאַרק רעקאָמענדירט פֿאַר אַלע אינטערנעץ־באַניצערס; דאָס הייסט, פֿאַקטיש פֿאַר אַלעמען. אַהרון שוואַרץ איז געווען אַ בונטאַר מיט אַלע רמ״ח איבֿרים, וואָס זײַן טעטיקייט לטובֿת דער מענטשהייט וועט מען נאָך לאַנג געדענקען. מע קען זען דעם גאַנצן פֿילם פֿרײַ אויף דער אינטערנעץ, ווי ס’איז פּאַסיק פֿאַר אַזאַ מין טעמע: