װוּ לעבט די ייִדישע ליטעראַטור?

פֿון רעכטס: יחיאל שרײַבמאַן, יענטע מאַש, באָריס סאַנדלער און יעקבֿ גלאַטשטײן
פֿון רעכטס: יחיאל שרײַבמאַן, יענטע מאַש, באָריס סאַנדלער און יעקבֿ גלאַטשטײן

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published September 11, 2016, issue of September 30, 2016.

הײַנטיקע צײַטן לײענט מען ייִדישע ליטעראַטור קודם־כּל אין איבערזעצונגען. דאָס איז אַ פֿאַקט, װאָס איז שױן לאַנג פֿעסטגעשטעלט און אָנערקענט געװאָרן. איבערזעצונגען עפֿענען דעם אײנציקן װעג צו ייִדיש פֿאַרן קומעדיקן דור ייִדישיסטן, װאָס װעלן װײַטער שמידן די „גאָלדענע קײט‟ פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור. דאָס מײנט ניט, חלילה, אַז מען װעט אױפֿהערן צו לײענען, רעדן אָדער שרײַבן אױף ייִדיש. פֿאַרקערט, דװקא די איבערזעצונגען װעלן שאַפֿן דעם יסוד פֿאַרן המשך פֿון ייִדיש־קולטור.

און װײַטער הײבן זיך אָן כּלערלײ פֿראַגן און פּראָבלעמען. װאָס זאָל מען איבערזעצן? װער װעט די דאָזיקע איבערזעצונגען דרוקן, פֿאַרשפּרײטן, רעקלאַמירן און קריטיקירן? און װוּ נעמט מען דאָס געלט אױף דעם? אַנדערע „מלוכישע‟ שפּראַכן האָבן פֿאַרצװײַגטע נעצװערק פֿון אינסטיטוציעס, אַזעלכע װי צײַטשריפֿטן, פֿאַרלאַגן, פֿאָרשערישע אַנשטאַלטן, אַקאַדעמישע פּראָגראַמען. קלענערע און גרעסערע מלוכות, פֿון פֿראַנקרײַך ביז נאָרװעגיע, שטיצן איבערזעצונגען פֿון זײערע שפּראַכן דורך מלוכישע אַגענצן.

אין ישׂראל איז פֿאַראַן אַ גאַנצער „המכון לתּרגום ספֿרות עבֿרית‟, װאָס זאָרגט זיך פֿאַר פֿאַרשפּרײטן די העבעיִשע ליטעראַטור אױף אַנדערע שפּראַכן. װוּ נעמט מען אַזוינע רעסורסן, סײַ מאַטעריעלע סײַ אָרגאַניזאַציאָנעלע, פֿאַר ייִדיש?

אינעם צװאַנציקסטן יאָרהונדערט איז די צײַטונג געװען די װיכטיקסטע ייִדישע קולטורעלע אינסטיטוציע. דװקא די גרױסע ייִדישע צײַטונגען האָבן אונטערגעשטיצט די לעבעדיקע ייִדישע ליטעראַטור װי אַ גאַנצקײט, ניט געקוקט אױף זײערע פּאָליטישע און אידעאָלאָגישע חילוקי־דעות. הײַנט צו טאָג איז די געדרוקטע פּרעסע אין קריזיס, און אױף איר אָרט קומט די אינטערנעץ. דיגיטאַלע פּובליקאַציעס האָבן אַן אײגענע ספּעציפֿיק, װאָס מען דאַרף נעמען אין באַטראַכט. היסטאָריש איז ייִדיש געװען זײער גוט מיט צופּאַסן זיך צו נײַע טעכנאָלאָגיעס. דער פֿרישסטער באַװײַז איז די גלענצנדיקע קאָלעקציע פֿון סקאַנירטע טעקסטן פֿון דער ייִדישער ביכער־צענטראַלע, װאָס האָט געעפֿנט די ייִדישע ליטעראַטור פֿאַר ייִדיש־לײענער איבער דער גאַנצער װעלט. ניט װײניקער װיכטיק איז די אינטערנעץ פֿאַר שאַפֿן און פֿאַרשפּרײטן נײַע איבערזעצונגען פֿון ייִדיש אױף אַנדערע שפּראַכן.

נײַע איבערזעצונגען באַװײַזן זיך סײַ אין ספּעציעלע ייִדישיסטישע אינטערנעץ־פּובליקאַציעס װי „אין געװעב‟, סײַ אױף אַלגעמײנע רעסורסן, װאָס זײַנען געװידמעט דער נײַער ליטעראַטור. צװישן זײ איז „װערטער אָן גרענעצן‟, װאָס איז באַצװעקט אױף פּראָמאָװירן הײַנטצײַטיקע װעלט־ליטעראַטור אין ענגלישע איבערזעצונגען: //www.wordswithoutborders.org/current-issue