מענטשן און געשעענישן

אַ סאַלוט דעם עלטסטן ייִדישן זשורנאַליסט

A Salute to the Oldest Yiddish Journalist

פֿון באָריס סאַנדלער

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

ווען כ׳האָב איבערגענומען די רעדאַקציע פֿון „פֿאָרווערטס”, איז לודען געווען צווישן די ערשטע שרײַבערס, וועמען כ׳האָב פֿאַרבעטן מיטצואַרבעטן און ווערן אַ ספּעציעלער קאָרעספּאָנדענט פֿון דער צײַטונג. יעדע וואָך, במשך פֿון יאָרן, האָב איך אַרויסגעקוקט אויף זײַנע אַרטיקלען סײַ מיט אינטערעס סײַ מיט אַ ציטער. זײַן פּובליציסטיק און קוקווינקל האָט נישט דערלאָזט קיין שום קאָמפּראָמיסן. אים איז וויכטיק געווען עס זאָל זײַן „אַ דראַמע”, ווי כ׳פֿלעג פֿון אים אָפֿט הערן; און קיין דראַמעס, ווי איר פֿאַרשטייט, האָבן אין דער מדינה פֿון ייִדן קיין מאָל נישט אויסגעפֿעלט.

די „דראַמעס” אין ישׂראל האָט דער „פֿאָרווערטס”־לייענער באַטראַכט פֿון זײַן אייגענעם שטאַנדפּונקט. פֿאַרשטייט זיך, אַז לודענס סוביעקטיווער קוקווינקל פֿלעגט נישט יעדן געפֿעלן ווערן; אַרויסרופֿן שאַרפֿע אָפּרופֿן און אַפֿילו סטראַשונקעס אויפֿצוהערן צו אַבאָנירן די צײַטונג. מײַנע טעלעפֿאָן־געשפּרעכן מיט יצחקן צו זײַן אַ ביסל „ווייכער און בייגעוודיקער”, נישט „שיסן פֿון האַרמאַטן”, נאָר זיך באַנוצן מיט „אַ לײַכטערן וואָפֿן”, זײַנען געווען „פּוסטע שיסערײַען”. ער איז פֿעסט געשטאַנען אויף זײַן אידעאָלאָגישער פּלאַטפֿאָרמע. צו מאָל האָב איך זיך, ווי אַ רעדאַקטאָר, געמוזט אַרײַנמישן, עפּעס ענדערן אָדער קירצן… נו, נו, כ׳האָב שוין דערנאָך אויסגעהערט פֿון אים ביזן הימל אַרויף.

נאָכן אָפּשטעלן זײַן מיטאַרבעט מיטן „פֿאָרווערטס” — נישט חלילה צוליב מחלוקתן — ס׳איז אַפּנים געקומען די צײַט, האָב איך געבענקט נאָך אַזאַ זשורנאַליזם, נאָך אַזאַ פּראָפֿעסיאָנעלער באַציִונג, נאָך אַזאַ אַחריות פֿאַרן וואָרט און פֿאַקט. אין זײַנע אַרטיקלען פּולסירט דער איצטיקער מאָמענט. נישט איין מאָל פֿלעגט זיך טרעפֿן, אַז דער אַרטיקל איז שוין געווען צוגעגרייט צום דרוק, און פּלוצעם, אין לעצטן מאָמענט שיקט לודען צו אַן ענדערונג, אַ פֿאַרבעסערונג — אַ וואָרט, אַ זאַץ אַ גאַנצן פּאַראַגראַף. אַוודאי, רופֿט עס אַרויס אַן אומצופֿרידנקייט; אָבער באַלד כאַפּטסו זיך, אַז דאָס מיינט טאַקע עכטע פּראָפֿעסיאָנעלקייט, אַחריות פֿאַר דעם וואָס דו טוסט און חשיבֿות צום לייענער.

לודען איז אַ זשורנאַליסט פֿון גאָט און אַן אַרבעטסהאָליקער מיט אַ גוואַלדיקער דערפֿאַרונג, אָנגעזאַמלט פֿון זײַן מיִען זיך אין דער לעגענדאַרער ייִדישער ישׂראל־צײַטונג „לעצטע נײַעס”. זײַנע פּובליציסטישע ווערק האָבן אויסגעפֿורעמט דעם בוך „פֿון חלום צו שלום” (1979), וווּ ער גיט איבער אויף אַ שפּאַנענדיקן אופֿן די דראַמאַטישע פֿאַרהאַנדלונגען צווישן ירושלים און קאַיִר; און די צוויי מאָנאָליטע בענד „אין געיעג נאָך מאָמענטן” (2009).

אין תּוך גערעדט, איז די זשורנאַליסטישע אַרבעט טאַקע אַ געיעג נאָך אַ מאָמענט; כאַפּן דעם אָטעם פֿון דער געשעעניש און עס איבערגעבן דעם לייענער. מערסטנס איז דער דויער פֿון אַזאַ אַרטיקל אָדער רעפּאָרטאַזש נישט מער ווי אַ מאָמענט. דער פּאַראַדאָקס אָבער שטעקט אין דעם, אַז אַ סך פֿון לודענס אַרטיקלען האָבן ביז הײַנט נישט אָנגעוווירן זייער אַקטואַליטעט. זיי זײַנען טיף אײַנגעוואָרצלט אין געשיכטע און קולטור. זיי רופֿן אַרויס ברייטע אַסאָציאַציעס, ווײַל זייער מחבר איז אַליין אַן אינטעלעקטואַל; אַ מענטש, אײַנגעטונקען אין דער נאַציאָנאַלער און וועלט־קולטור. אַנדערש וואָלט זיך נישט געקאָנט באַווײַזן אַזאַ וווּנדערלעך ווערק ווי זײַן בוך־אַלבאָם „פּערל פֿון גן־עדן: וועגן קונסט און וועגן קינסטלער” (1987).

איך האָב עס באַקומען פֿון יצחקן בעת אונדזער ערשטער טרעפֿונג, דעם 9טן מײַ 1991. פֿון דעמאָלט אָן זײַנען מיר געוואָרן חבֿרים.

אינעם דערמאָנטן בײַם אָנהייב בריוול פֿאַרבעט מיך יצחק צו דער שׁימחה לכּבֿוד דעם צוטיילן אים און דעם אַקטיאָר פֿונעם „ייִדשפּיל”־טעאַטער, יעקבֿ באָדאָ, די יערלעכע פּרעמיער פֿון דער נאַציאָנאַלער אינסטאַנץ פֿאַר ייִדיש. און ער שרײַבט: „דאַרפֿסט באמת נישט מאַכן קיין ספּעציעלן אָנשטרענג. אָבער איך בין דיך קאָלעגיאַל און טאַקע חבֿריש מחויבֿ צו פֿאַרבעטן, און נישט צוליב רוטינעלער פֿאָרמאַלקייט.”

איך נעם אָן דײַן פֿאַרבעטונג, ליבער יצחק. עס קומט דיר די נאַציאָנאַלע אָנערקענונג, דער ייִדיש־„פּרס ישׂראל”. איך שיק דיר פֿונעם ווײַטן ברוקלין אַ האַרציקן יישר־כּוח פֿאַר דײַן פֿרוכפּערדיקן וועג אין ייִדישער זשורנאַליסטיק. איך ווייס, אַז דײַן האַנט וועט נישט אַרויסלאָזן דאָס קאָמפּיוטער־מײַזל כּל־זמן אין דײַנע שלייפֿן קלאַפּט דאָס בלוט אין איין ריטעם פֿון דער צײַט.