ייִדיש אינעם נײַעם יאָרטויזנט

Yiddish in the New Millennium

די באַטייליקטע פֿון דער קאָנפֿערענץ. אין מיטן שטייט די אָרגאַניזירערין, ד״ר רבֿקה מאַרגאָליס
די באַטייליקטע פֿון דער קאָנפֿערענץ. אין מיטן שטייט די אָרגאַניזירערין, ד״ר רבֿקה מאַרגאָליס

פֿון ברוכה לאַנג

Published November 11, 2016, issue of November 23, 2016.

ווי אַנטוויקלט זיך די ייִדיש־קולטור הײַנט צו טאָג? ווי שאַפֿט זי זיך ווײַטער, און ווי קען מען פֿאַרשטאַרקן און באַרײַכערן איר צוקונפֿט? מיט אַזעלכע פֿראַגעס האָבן זיך פֿאַרנומען די באַטייליקטע אין אַ לעבעדיקער קאָנפֿערענץ, ייִדיש אינעם נײַעם יאָרטויזנט: אַ סימפּאָזיום וועגן נײַער ייִדישער שפּראַך און קולטור, וואָס איז פֿאָרגעקומען דעם 5טן ביזן 6טן נאָוועמבער 2016 אין אָטאַווער אוניווערסיטעט. אָרגאַניזירט די קאָנפֿערענץ האָט ד״ר רבֿקה מאַרגאָליס, וואָס איז דאָרט אַן אַסאָציִיִרטער פּראָפֿעסאָר. די באַטייליקטע זײַנען געקומען פֿון איבער דער וועלט.

די קאָנפֿערענץ האָט זיך אָנגעהויבן שבת צו נאַכטס מיט אַ לעקציע־פֿאָרשטעלונג פֿונעם עטנאָמוזיקאָלאָג און זינגערין יהודית כּהן אין וועלכער זי האָט באַשריבן און פֿאָרגעזונגען פֿאָלקסלידער אויף ייִדיש און אויף לאַדינאָ אויף ענלעכע טעמעס. די פֿאָרשטעלונג איז פֿאָרגעקומען אין דער נאַציאָנאַלער ביבליאָטעק און אַרכיוו פֿון קאַנאַדע וווּ עס געפֿינט זיך אַ פּראַכטיקע זאַמלונג זעלטענע ספֿרים. מ׳האָט אויסגעשטעלט ספּעציעל פֿאַרן עולם אויף דער קאָנפֿערענץ עטלעכע זעלטענע ביכער אויף ייִדיש, אַרײַנגערעכנט די ערשטע פֿאַרטײַטשונג אויף ייִדיש פֿונעם גאַנצן תּנ״ך (אַמסטערדאַם, 1678).

זונטיק איז געווען אַ געפּאַקטער טאָג מיט פֿערצן אינטערעסאַנטע, סטימולירנדיקע לעקציעס וואָס דורך זייער פֿאַרשיידנאַרטיקייט האָבן זיי אויסגעמאָלט אַ נישקשהדיק בילד פֿון דער הײַנטיקער ייִדיש־קולטור. ס׳איז באַוווּסט אַז נאָר בײַ די חסידים איז ייִדיש הײַנט די שפּראַך פֿון טאָג־טעגלעכן לעבן, איז נישט קיין חידוש אַז די צוויי אַרבעטן וואָס האָבן זיך פֿאַרנומען מיט דער הײַנטיקער לינגוויסטישער אַנטוויקלונג פֿון דער שפּראַך זײַנען געווען שטודיעס פֿון חסידישן ייִדיש. חיה נאָווי האָט, למשל, באַשריבן ווי די דאַטיוו פּראָנאָמען „מיר“ און „דיר“ ווערן בײַם ייִנגסטן חסידישן דור פֿאַרביטן מיט די אַקוזאַטיוו־פֿאָרמעס „מיך“ און „דיך“.

די איבעריקע אַרבעטן האָבן אָפּגעשפּיגלט דעם מצבֿ פֿון ייִדיש מחוץ דער חסידישער קהילה. וווּ געפֿינט זיך הײַנט ייִדיש ווי אַ שפּראַך פֿון קאָמוניקאַציע? צוויי וויכטיקע ערטער זײַנען דער קלאַסצימער און בײַ געציילטע ייִדישע שרײַבערס, און ס׳איז נישט קיין צופֿאַל אַז די דרײַ רעפֿעראַטן וואָס מ׳האָט געהאַלטן אויף ייִדיש (פֿון סאַטאָקאָ קאַמאָשידאַ, חיקע ברוריה וויגאַנד און אַני־הקטן) האָבן זיך פֿאַרנומען מיט דער הײַנטיקער לערערײַ און פּאָעזיע.

צווישן די זעלטענע ביכער וואָס מע האָט אויסגעשטעלט אויפֿן סימפּאָזיום איז געווען די ערשטע פֿאַרטײַטשונג אויף ייִדיש פֿונעם גאַנצן תּנ״ך (אַמסטערדאַם, 1678)

אַ וויכטיקער אַספּעקט פֿון דער הײַנטיקער ייִדיש־קולטור איז דאָך דער באַטײַט פֿון ייִדיש אין קאָנטעקסטן וווּ די דאָמינאַנטע שפּראַך איז אַן אַנדערע. דזשאַסטין קאַמי איז, למשל, נאָכגעגאַנגען די שפּורן פֿון ייִדיש אין נײַע ראָמאַנען אויף ענגליש פֿון ייִדישע שרײַבערס; נאַטאַליע וועסעלאָוואַ האָט באַשריבן די פֿאַרשיידנאַרטיקע ראָלעס וואָס ייִדיש שפּילט אינעם הײַנטיקן קינאָ, און קריסטאַ וויטני האָט אויפֿן סמך פֿון די אינטערוויוען פֿון וועקסלער בעל־פּה־פּראָיעקט בײַם ייִדישן ביכער־צענטער גערעדט וועגן די געמישטע געפֿילן לגבי ייִדיש פֿון די קינדער פֿון ייִדישע שרײַבערס.